Lachende derde ~ Peter Middendorp

Schrijf over een politicus, en noem daarbij zijn of haar naam, en er ontstaat een kans van 99% dat zo’n tekst plots op slag verouderd is. Politici spelen nooit zo lang een rol op het eerste plan. Hun carrière voor het oog van de natie is waarschijnlijk nog korter dan die van een blessuregevoelige sporter.

De lachende derde is een boek over Jan Peter Balkenende. Deze man was minister-president ooit, van een hele reeks Nederlandse kabinetten aan het begin van de eenentwintigste eeuw; die allen voortijdig vielen.

En het tijdperk Balkenende lijkt nu al einden terug te liggen, ondanks dat deze bundel van Peter Middendorp toch pas eind 2009 uitkwam. Sindsdien is er ook nogal wat gebeurd. De ontwerpfout in de euro werd tamelijk genadeloos blootgelegd en zorgt thans voor crisis. En er kwam een kabinet waaraan een partij deelnam die een groot deel van Grondwet en daarmee de rechtstaat wou afschaffen. Voor een beperkt deel van de bevolking dan.

Ook dat kabinet is ondertussen alweer weg.

Bij het lezen over Balkenende zit mij ongetwijfeld in de weg dat er geen politiek partij is waaraan ik een groter hekel heb dan het CDA — gehuichel, gekuip, en genever — en dat er tijdens mijn leven geen slechtere minister-president is geweest dan hij. Al dingen nog wel meer partijen en meer premiers naar deze titels.

Balkenende is allereerst een sprekend pak, volgegoten met clichès die hij opdeed bij de gristelijke jongemannenvereniging. Een man die op alle vragen een dooddoener wist die niets met de vraag van doen had.

Balkenende was een regent van het type ‘regeren is vooruitschuiven’. En als hij wel een beslissing durfde te nemen, deugde die niet.

Balkenende is namelijk een man die op normen en waarden hamerde, meende dat deze zaten in het spreken met twee woorden, maar die doodleuk zelf een illegale oorlog tegen een autonoom land mee hielp plotten. En daarmee naar de letter van het Volkerenrecht de grootste misdaad denkbaar pleegde; en dus een oorlogsmisdadiger is.

Dus vond ik De lachende derde enerzijds prachtig, omdat Middendorp als geen ander weet te tonen dat Jan Peter Balkenende een lul met vingers is.

Terwijl het simpel lijkt wat de auteur deed. Ga gewoon in de buurt staan als je onderwerp ergens komt, en beschrijf hoe hij zich dan gedraagt. Stap zijn werkkamer binnen en beschrijf wat je ziet.

Middendorp bundelde grotendeels columns uit dagblad De Pers in dit boek. Maar ook ging hij op onderzoek naar Balkenende’s Zeeuwse wortels, en reisde hij daartoe af naar Kapelle-Biezinge. Veel nieuwe feiten leverde dat niet op. Behalve dan dat de geslotenheid van een gemeenschap over éen van zijn bekendste zonen impliciet informatie geeft.

Meest opvallende onthulling uit het boek is overigens dat Jan Peter Balkenende als minister-president zijn handen niet thuis kon houden, en telkens de billen bevoelde van de jonge vrouwen die op recepties bij hem kwamen staan. Tegelijk beschrijft Middendorp in dit boek hoeveel spijt hij kreeg dit gemeld te hebben. Zelfs al weet iedereen in Den Haag dat de premier een aanrander is, als alleen een columnist dit durft te melden, en de rest van de journalisten daar over zwijgt, bestaat het hele feit domweg niet. Wel staat de columnist vervolgens overal buiten. De scoop maakte Middeldorp er helemaal tot dorpsidioot.

Dat Jan Peter Balkenende ooit minister-president werd, was grotendeels toeval, zo zullen de historici later schrijven. Eerst was er het merkwaardige gegeven dat de CDA in de oppositie zat, terwijl die partij al de macht in Nederland had sinds Noach de Ark uitscheepte. En bij een interne strijd om het lijsttrekkerschap bleek Balkenende ineens die lachende derde waar iedereen wel mee leven kon; waar de twee bekendere kandidaten de partij te veel polariseerden.

Vervolgens kwam Pim Fortuyn op, en die richtte al zijn woede op de partijen die aan de macht waren. Werkelijk stom toevallig was het CDA daar eens niet bij. Dus richtte zich na de moord op Fortuyn vervolgens ook alle volkswoede tegen iedereen behalve het CDA. En daarmee werd deze kwijnende partij nog eenmaal de grootste.

Maar vermoedelijk zullen historici de economische crisis van begin 21e eeuw interessanter vinden. En willen weten hoe de politieke verstarring ontstond waarin zo’n idioot systeem als de Europese muntunie boven alles heilig werd verklaard; zelfs al ontstond daardoor grote stagnatie waar dit niet had gehoeven.

De meest significante vraag voor mij die dit boek oproept — voor de zoveelste maal — is evenwel wat er in hemelsnaam deugt aan een politiek systeem dat een Jan Peter Balkenende oplevert als leider van het land. Want weliswaar heb ik gekankerd op die man, en wist Peter Middeldorp hem vrij grondig als sukkel af te schilderen, maar er zijn nog zo veel meer mannetjes en vrouwtjes van dat hopeloos middelmatige slag actief in Den Haag.

Peter Middendorp, De lachende derde
167 pagina’s
Prometheus, 2009

[x]opgenomen in het dossier: CDA, democratie?