Flat Earth News ~ Nick Davies

► door: A.IJ. van den Berg

Boeklogjes worden nooit inhoudelijk nog eens aangepast achteraf. Hoogstens haal ik er nog weleens een spel- of typfout uit, of plaats ik een link. Maar dat is het wel.

Toch heb ik éen keer in de verleiding gestaan om een boeklogje geheel om te gooien. Mijn korte besprekinkje van Het zijn net mensen geeft namelijk misschien wat te goed mijn eigen ideeën over het boek weer. Ik waardeerde zeker hoe Joris Luyendijk’s zijn persoonlijke indrukken formuleerde over waarin de media tekortschiet. Punt is alleen dat hij me daar weinig nieuws mee vertelde.

Maar toen werd juist dat besprekinkje een tijdlang het meest bezochte boeklogje — ongetwijfeld omdat de auteur ineens een prestigieus TV-programma ging presenteren. En daarom heb ik in de verleiding gestaan die bezoekers toch wat beter te gaan voorlichten over de media.

Nu ik het zo formuleer, klinkt het ineens dom en lui dat ik dit toen heb nagelaten. Alleen heb ik het verhaal al zo vaak gedaan.

Nick Davies’ Flat Earth News riep dezelfde respons bij mij op als Joris Luyendijk’s Het zijn net mensen. Wat hij beschrijft, is inhoudelijk weliswaar nieuw, en soms heel interessant, maar beschrijft geen trends in de media waar ik van op kijk. Bovendien heb ik daar, ook in geschifte, al verdergaande conclusies uit getrokken als Davies doet in het boek.

Zo klaagt deze Guardian-journalist dat de meeste kranten ertoe over zijn gegaan te zeer te vertrouwen op wat de Press Association (PA) aanlevert aan nieuws. PA is zonder meer te vergelijken met een persbureau als ANP, omdat beide een semi-monopolie bezitten. Daardoor wegen de nadelen van deze nieuwsvoorzieningen nogal zwaar. Zo hebben ze wel erg weinig oog voor regionale en lokale ontwikkelingen, en zijn ze relatief gesproken sterk onderbemand.

Maar dit probleem had ik al verder doorgedacht dan Davies doet. Als kranten allemaal vooral dezelfde PA-berichten brengen, onderscheiden ze zich nauwelijks meer van elkaar. Dat komt inmiddels door mechanismen als Google News onbarmhartig aan het licht. En kranten die niets extra’s brengen, concurreren daardoor ineens met de gratis nieuwsmedia, die ook niets meer dan dezelfde PA-berichten brengen. Kan zo’n betaalde krant op den duur niet meer uit. Dit maakt het inhoudelijk gezien misschien amper een probleem dat zo’n titel verdwijnt. Toch is dit alleen cultureel al een verarming, omdat er publicatiemogelijkheden en infrastructuren verdwijnen.

Voor mij is het al ruim tien jaar de grote onbeantwoorde vraag over de media: waarom zijn uitgevers ineens allemaal zo dor winstmaximalisatie gaan nastreven? Nu staan die bedrijven daar niet alleen in. Maar toch. Mediabedrijven konden altijd comfortabele winstmarges maken. Niets van dat gesappel als uit de supermarktbranche, waar 3% marge op jaarbasis al succesvol heet.

Flat Earth News begint met te beschrijven hoe het werk van de Britse journalisten is veranderd, doordat redacties steeds meer worden afgeknepen. De deur komen de journalisten niet meer uit, verslaggeving is bureauwerk geworden. Meestal ontbreekt de tijd om verhalen goed te checken, omdat ze dagelijks zo veel meer productie moeten leveren dan dertig, veertig jaar geleden.

Dus, zo is Davies’ impliciete conclusie, treedt daardoor ook als mechanisme op dat journalisten niet meer op hun eigen waarneming kunnen vertrouwen. Evenmin kunnen ze eigen contacten aanspreken, want een persoonlijk netwerk hebben ze doorgaans nauwelijks kunnen ontwikkelen vanachter hun bureau. Daardoor kijken redacties vooral naar elkaar. Iets is mogelijk nieuws als anderen het brengen, iets is absoluut nieuws als PA erover bericht.

Dit maakt de massamedia nogal gevoelig voor spin. Als een ontwikkeling door iets of iemand gehypet wordt, zijn er nauwelijks beschermingsmechanismen om zulke desinformatie te smoren. Als iedereen zulk nieuws belangrijk vindt, dan wordt dat nieuws belangrijk.

Davies gaat vrij diep in op de medeplichtigheid van de Britse media aan de leugen dat Irak een buitengemeen gevaarlijk land was; zo gevaarlijk dat een invasie gerechtvaardigd mocht heten. Dat is begrijpelijk, maar vond ik niet zo heel interessant meer. In 2008. De onderliggende principes blootleggen, is in deze zaak informatiever dan alle oude details uitserveren.

Boeiender vond ik een paar typisch Britse zaken. Zo is de concurrentie tussen dagbladen er veel feller dan hier, omdat die het van de losse verkoop moeten hebben. Daardoor ook kon een fenomeen als The Daily Mail ontstaan; een krant met een zeldzaam schofterige eigen agenda. Nieuws over niet-blanke Britten wordt principieel niet gebracht, behalve als het de ergste vooroordelen bevestigd, en de wet is maar een lastig opstakel als het erom gaat informatie over iemand te verzamelen.

In Flat Earth News is een uiterst informatief hoofdstukje gewijd aan de ‘zwarte kunsten’ die de Britse journalisten bezigen om gegevens in te winnen; ook bij instanties die deze eigenlijk niet mogen afstaan.

Maar uiteindelijk vond ik het éen-na-laatste hoofdstuk het interessantst. Dit komt omdat het een goed tegenargument oplevert op wat mij altijd ergerde aan de kritiek vanuit het vak op Luyendijk’s Het zijn net mensen.

Journalisten hebben er enorme moeite mee commentaar op hun werk te krijgen. Dit, terwijl ze zelf zogenaamd wel altijd kritisch hun werk doen. En wat door Nederlandse journalisten in reactie telkens tegen Joris Luyendijk wordt ingebracht, is dat hij de persoonlijke problemen in zijn correspondentschap niet had mogen veralgemeniseren. Er zijn wel degelijk journalisten die, ondanks alle problemen, beter over de ontwikkelingen in het Midden-Oosten berichten dan Luyendijk deed, zo klinkt het dan.

Dit achtte ik eerder altijd wat onnozel. Door die kritiek op Luyendijk persoonlijk te richten, worden structurele problemen voor de journalistiek mij te zeer ontkend.

Maar dan laat Davies zien wat er gebeurt als een redelijk onervaren correspondent — zoals Luyendijk — plots werk krijgt in een omgeving waar hij niemand kent, en feitelijk geen netwerk heeft. Zoals Luyendijk.

In Flat Earth News gaat het dan om de parlementaire verslaggeving van The Observer. Die krant verloor door onhandig personeelsbeleid twee ervaren krachten, en kreeg daar éen jongmaatje voor terug, dat op een ander terrein gespecialiseerd was. Deze onervaren politiek journalist werd door cynische parlementariërs allerhande gebakken lucht voorgetoverd, die desondanks toch steeds de krant haalde.

Eén man, of vrouw, kan dus wel degelijk verschil maken, als het om de kwaliteit gaat van de journalistiek.

En toch toont bovenstaand voorbeeld voor mij ook het nut aan van een net wat meer abstracte benadering dan Davies biedt. Het is zinvoller om naar trends te kijken in hoe de media zich ontwikkelen, dan om alles vanuit voorbeelden te gaan bewijzen. Omdat de uitzonderingen op een algemeen falen altijd wel te vinden zijn — maar uiteindelijk niet zo veel zeggen.