Over de zin van nut ~ Peter Venmans

Boeken hoeven niet altijd per se nieuwe inzichten aan te reiken. Eigenlijk ben ik al heel blij met een essay als dit. Waarin veel stond dat ik al wist, maar ook nogal wat dat me onbekend was. Venmans bedrijft hierin ook eerder filosofologie dan filosofie. Hij zet een reeks denkers op een rij, en toont daarbij heel helder aan waarin de een de ander beïnvloed heeft, en waar die invloed ophield en ingeruild werd voor eigenheid.

Peter Venmans begint zijn elegante betoog over het utilitarisme, en later pragmatisme, bij Jeremy Bentham [1748 – 1832]. Van wie trouwens de deels gemummificeerde ‘auto-icoon’ op de voorplaat is afgebeeld. Daarna komt John Stuart Mill aan bod, gevolg door een reeksje minder invloedrijke Angelsaksen, waarop het essay eindigt met uitgebreide aandacht voor Dewey en Rorty.

Van Mill, Dewey, en Rorty heb ik, al dan niet voor mijn studie, boeken gelezen, of in elk geval een aantal essays. Bentham komt in vele cultuurstudies terug – bijvoorbeeld om zijn ideeën over het ‘panopticum’ en de noodzakelijke hervorming van het mensonwaardige gevangeniswezen, die weer grote invloed op vele anderen hebben gehad. Interessanter was voor mij daarom om te zien wat Venmans als constanten in het werk van deze denkers opmerkte, en wat hij daar zelf nog over vond.

Belangrijkste conclusie die ik daaraan overhoud, is dat Venmans het pragmatisme zoals wij dit nu tegenkomen een nogal beperkte variant vindt van wat pragmatisme zou kunnen zijn. Door de beklemming van de heersende managerscultuur. Door de domheid van politici die cijfers heilig maken, zonder enig begrip te hebben van waar die cijfers voor staan.

Tegenover dat schrale programmeren op uitkomst heeft Venmans de veel grotere rijkdom willen plaatsen van het utilitair-pragmatische denken. Kern daarin blijft dat onze wereld voor een groot deel maakbaar is. En dat dit gegeven tot verantwoordelijkheid dwingt; hoe veel er ook buiten alle directe controle blijft.