Geboortegrond ~ Czesław Miłosz

► door: A.IJ. van den Berg

Dit is het tweede autobiografische boek dat ik Miłosz las, en het raadsel wordt alleen maar groter. Ging Milosz’s ABC’s steeds over de mensen waar hij mee omging in zijn leven, is Geboortegrond vrij vaak een haast algemene geschiedenis, waarin voor de familie Miłosz nog net een plaatsje overschiet. Al overdrijf ik nu wat.

Nu kon die aanpak misschien ook moeilijk anders. Czesław Miłosz [1911 – 2004] maakte de Russische Revolutie mee op het platteland, en groeide op Wilno, Wilna, of Vilniusz. Hoe deze stad heet, hangt namelijk sterk af van wie het zegt. In elk geval wisselde de plaats nogal eens van land. Tegenwoordig hoort de stad weer bij Litouwen, maar dat is ook Polen, Duitsland, en Rusland geweest.

Tegelijk weigerde Milosz zich later een Litouwer te noemen. Of een Pool.

Naast een geschiedenis van de regio — Vilniusz werd het Jeruzalem van het noorden genoemd — zit er ook nogal wat Europese cultuurgeschiedenis in het boek. Czesław Miłosz trok begin jaren dertig naar Parijs, waar hij nogal beïnvloed werd door zijn verre neef, de Franse dichter Oscar Milosz.

Na de val van Parijs bracht Czesław de oorlogsjaren door in Warschau, dat al eerder door de Nazi’s bezet was.

Vrij snel na die bevrijding werd hij cultureel attaché in Washington, voor Communistisch Polen. Hoe hij aan die betrekking kwam, blijft helaas in het vage. In Geboortegrond wordt alleen aangeduid dat hij zich in de oorlog in Engelstalige schrijvers ging verdiepen.

Ook over zijn asielaanvraag in Frankrijk uiteindelijk, in 1951, zegt hij weinig meer dan dat dit de moeilijkste beslissing van zijn leven was. En op zich lijkt me dat te billijken, in een boek dat uit 1959 stamt. Al te veel informatie over wie hem daarbij hielpen, bijvoorbeeld om zijn gezin weer bij elkaar te krijgen, had zijn helpers makkelijk kunnen beschadigen, of op een andere manier kwaad bloed kunnen zetten bij het Poolse bewind.

Maar voor een lezer vijftig jaar later zijn zulke omissies jammer; en is de omslagfoto van de auteur op leeftijd zelfs een grove misleiding door de uitgever te noemen. Nu moest ik het doen met de vaststelling dat Czesław Miłosz achteraf gezien volkomen terecht zo veel cultuurgeschiedenis in zijn boek heeft gestopt; en dat het raar is hoe vaak die in autobiografieën, en zelfs biografieën, ontbreekt.

Alleen miste misschien daardoor ook iets aan deze memoires dat ze echt memorabel had kunnen maken. Weerhaakjes. Of een persoonlijkheid, die uit meer sprak dan een groot talig vermogen.