Free ~ Chris Anderson

► door: A.IJ. van den Berg

Net als het boek The Long Tail begon Free als een artikel, in het tijdschrift Wired, waarvan Anderson de hoofdredacteur is. En net als met zijn eerste boek leverde dat stuk tal van reacties op, die hem stevig hielpen het onderwerp helderder te zien.

Free was ook een tijd gratis online te downloaden; iets dat op het moment van schrijven alleen nog voor de Nederlandse vertaling geldt. En waar bij andere auteurs zo’n gratis aanbod toch snel een marketingstunt is, of misschien uit ideële overwegingen voortkomt, kon Anderson naar mijn idee niet anders. Weliswaar heeft hij dit boek geschreven, zonder die inbreng van zijn lezers was het nooit zo rijk geworden. Enige dank mocht hij hen wel tonen.

Het woord ‘Free’ heeft in het Engels twee betekenissen. Vrij. Of gratis. En waar het recent op boeklog bij Laurence Lessig in Free Culture over vrijheden ging, behandelt Anderson de nieuwe economie van gratis. En daarmee de fundamentele invloed die deze ontwikkeling heeft op bestaande, en eerder zo prettig winstgevende bedrijfsmodellen.

Internet maakt dat het niets meer kost, in verhouding, om digitale data te verspreiden. Dus staat ineens elke bedrijfstak onder druk waarvan de producten te digitaliseren zijn. Of niet?

Tegenover elke klacht van een hoofdredacteur dat een krantenabonnement voor te veel mensen overbodig lijkt, door alle gratis nieuws online, staan verhalen van bedrijven die er wel aan weten te verdienen om hun producten weg te geven. De grootste firma online laat iedereen zonder te betalen zijn zoekmachine gebruiken; Google genereert inkomsten door de reclameruimte die het bedrijf verkoopt.

Het idee om klanten iets gratis te geven, om op een andere manier aan hen te kunnen verdienen, is helemaal niet zo nieuw ook. En natuurlijk is er uiteindelijk altijd wel iets of iemand die betaalt voor het gratis product, of de dienst om niet. Maar deze betaling vindt veel gespreider plaats dan voorheen.

Iedereen die Google gebruikt, staat ook toe dat de zoekmachine een profiel aanlegt van hem of haar, en dat bijvoorbeeld gebruikt om op maat advertenties te tonen. Daar hebben adverteerders best een paar centen meer voor over. En internetgebruikers geven er, meestal ongeweten, graag hun privacy op voor het benutten van iets dat gratis lijkt.

De centrale boodschap van Anderson’s boek is: bits zijn geen atomen. Veel van de traditionele beperkingen — economie en recht gaan vanouds uit van bezit, en dus van schaarste — bestaan er in een digitale economie niet meer. Een zekerheid die in de twintigste-eeuwse economie nog kon opgaan, is in de eenentwintigste eeuw vaak al een fout.

Interessantst aan dit boek was voor mij daarom het laatste hoofdstuk, dat ook als samenvatting kan dienen voor de rest. Daarin signaleert Anderson 14 misverstanden over ‘gratis’, om zo onder meer zien te laten zien waarom er zo veel onzin wordt gepraat over de ‘nieuwe economie’.

10. Gratis brengt een generatie voort die nergens de waarde van inziet.
[…]
Deze zorg bestaat al sinds de industriële revolutie – vervang ‘gratis’ door ‘stoom’ en je ziet de Victoriaanse bezorgdheid over weke spieren en hersens voor je. Het is waar dat elke generatie dingen vanzelfsprekend vindt die de vorige generatie meer waardeerde, maar dat betekent niet dat elke nieuwe generatie álles minder waardeert. Ze hechten alleen waarde aan andere dingen. Het is ons op de een of andere manier gelukt om niet meer met het ochtendkrieken uit bed te komen om de koeien te melken en toch onze wil tot werken te behouden.

En toch had ik wel kunnen volstaan met een herziening van het eerste artikel dat Chris Anderson ooit online zette, over dit onderwerp.