Herinneringen ~ Alexis de Tocqueville

► door: A.IJ. van den Berg

In zijn Souvenirs blikte de Franse edelman Alexis de Tocqueville [1805 – 1859] achteraf terug op de roerige tijd rondom het revolutiejaar 1848. Toen hij in de landelijke politiek actief was. En toen er in korte tijd weer van alles veranderde.

Frankrijk kende vanaf het einde van de achttiende eeuw verschillende staatsvormen, die vlot op elkaar volgden. Van Ancien Régime werd het een Constitutionele monarchie, en in 1789 een Republiek. Vervolgens kwam Napoleon, die zich tot keizer uitriep. En op hem volgde een Restauratie, waardoor het koningshuis Bourbon weer op de troon kwam. In 1830 was er een tweede revolutie, waarna de koningskroon in handen kwam Lodewijk Filips van Bourbon-Orléans.

En deze was aan macht toen Tocqueville zich politiek ging weren.

In 1848 volgde de Februarirevolte, waarop Frankrijk weer een republiek werd. In juni dat jaar was daar nog weer een opstand tegen, en in december werd dan uiteindelijk Lodewijk Napoleon Bonaparte tot president verkozen. Maar deze zou, ruim drie jaar later, na een staatsgreep, dan weer keizer Napoleon III van Frankrijk worden. Tot 1872.

Tocqueville werd in 1849 even minister van Buitenlandse zaken, toen het land een republiek was.

Zijn Herinneringen werden naderhand geschreven — vrijwel meteen nadat hij zich vanwege die staatsgreep, en een korte gevangenisstraf, uit de actieve politiek had teruggetrokken.

En het boek bevat daarmee vele details over het politieke handwerk uit die tijd. Waarbij het voor mij telkens opletten bleef om de hoofdlijnen te kunnen zien. Dat Tocqueville voor een universeel stemrecht was, in een tijd waarin dat recht het volk juist was afgenomen, blijkt heel goed. Maar er waren veel meer van dat soort bijna principiële punten die minder duidelijk bleken.

Het lezen van dit boek vergde verder een behoorlijke investering, om grip te krijgen op welke partijen er toentertijd waren; en waar deze voor stonden.

Ook denk ik niet dat ik het boek had uitgekregen, zonder eerst die biografie te hebben gelezen, en die bloemlezing met zijn ideeën over politiek. Maar dan nog bleek deze uitgave vooral aanvullend te zijn op ideeën die ik net gevormd had.