Alexis de Tocqueville ~ Joseph Epstein

► door: A.IJ. van den Berg

Lang na mijn studie geschiedenis ben ik nog altijd bezig me te bevrijden van de ideeën die me daar werden opgedwongen. Zo was de theoretisch historicus F.R. Ankersmit indertijd ineens nogal lyrisch over de Franse edelman Alexis de Tocqueville [1805 – 1859].

Die had meer gezien dan de meesten. Wat dan kwam omdat hij uit de traditie stamde van een Ancien Régime. En door een reis in de VS kon Tocqueville op basis van eigen waarnemingen kon oordelen wat een zo jong en democratisch staatsbestel beter deed dan een aristocratisch bewind, of waarin het juist te kort schoot.

En enkel dat gedram steeds over Tocqueville tijdens hoorcolleges, maakte dat ik deze man vervolgens liever negeerde.

Terwijl hij, helaas, telkens weer opduikt in discussies over de problemen van waar onze democratie voor staat. Dus was er ook het knagende gevoel eigenlijk meer van hem te moeten weten.

Goed daarom dat Joseph Epstein ooit gevraagd is om het leven van Alexis de Tocqueville te beschrijven. Hem vertrouw ik als auteur. Hij kon misschien helpen om me normaal over Tocqueville te laten oordelen.

Maar die wens komt toch niet helemaal uit. Ik vrees toch nog een keer zelf die De la démocratie en Amérique te moeten lezen.

De boekenserie ‘Eminent lives’ is er namelijk goed in om een vlot leesbaar portret te geven van een wetenschapper, kunstenaar, of politicus. Heel erg goed zelfs; dit is op vrijwel alle fronten een uitstekend boek; behalve dan dat ik er iets in zocht dat er niet in te vinden was.

Levenslopen interesseren me niet altijd. Tocqueville wordt herinnerd om een tweedelig meesterwerk dat hij op zijn dertigste schreef. Dat hij naderhand een weinig opzienbarende carrière had als politicus, vanwege zijn hoge stem, en grote bedachtzaamheid, voegt aan dat meesterwerk van hem zo weinig toe.

Epstein geeft ook maar een pagina met wat critici hebben afgedaan aan De la démocratie en Amérique.

En dat is bijna net zo teleurstellend als om te moeten lezen dat het eerste deel van het boek meteen een succes was, bij publicatie. En dat het gezien werd als een uniek politiek meesterwerk, dat sindsdien ook niet meer is geëvenaard. Zo veel was me namelijk al bekend. Dus hoop je iets van dat mirakel uitgelegd te zien, en niet, net als indertijd bij Ankersmit, als een voldongen feit opgedrongen te krijgen.

Veel van de zo triomfantelijk gepresenteerde wijsheden van Tocqueville — zoals dat democratieën geen ruimte hebben voor uitblinkers — lijken me namelijk nogal gratuit.

Enfin. Zoals ik al eens eerder schreef; het is ook werkelijk alleen zuiver drinken aan de bron.