Dat stomme economenvolk met zijn heilige koeien ~ Jan Pen

► door: A.IJ. van den Berg

Misschien zou je altijd in clusters moeten lezen. Omdat dan nog zo veel duidelijker wordt wat de kracht van een schrijver is en wat zijn of haar zwakten.

Auteurs die hoogstens éen boek hebben uitgebracht, zouden zo bezien snel moeten worden herlezen — als de kwaliteit van hun werk daartoe tenminste aanleiding biedt.

Van de econoom Jan Pen las ik in korte tijd verschillende verzamelbundels. Daardoor kan ik redenen geven waarom Dat stomme economenvolk met zijn heilige koeien niet het meest interessante boek was van de vier. Ondanks dat het de beste titel voert. En ondanks dat het als enige in de basisbibliotheek van DBNL.org werd opgenomen; en dus in zijn geheel online staat.

Te veel uit dit boek is achtergebleven in de tijd; wat komt omdat de inhoud uit losse columns en artikelen bestaat. Hoe aardig het nu ook is om te lezen hoe Pen over het Peter Principe leert; wat maakt dat in hiërarchische structuren eenieder carrière maakt tot op het niveau dat hij of zij niet meer aankan.

Pen las ook het rapport van de Club van Rome; en was daardoor geschokt.

Die studie was daarbij verantwoordelijk voor de grootste wending in zijn gedachten. In het titelessay van het boek verdedigde Pen nog dat groei nut heeft; en economen daarom zo wellustig verslaafd lijken aan groei.

Dat een eeuwige economische expansie ook gepaard gaat met kosten was alleen niet meer zo makkelijk weg te wuiven toen ons milieurampen werden voorgespiegeld — door die Club van Rome. En dat standpunt nam Pen vanaf dat moment over. Zo is me dus uit zijn latere boeken duidelijk geworden.

Blijft staan dat ook deze bundel van Jan Pen me leesplezier bracht. Altijd is er te genieten van scherpe zinnetjes:

Er is maar éen economische wet: het moet uit de lengte of uit de breedte komen. De keuze tussen lengte en breedte is politiek of anders gezegd: we kunnen kiezen wat we willen, maar niet alles tegelijk. De verantwoordelijkheid voor die keuze kan geen enkele wetenschap van ons afnemen. [1967]

Een van de redenen waarom kranten zoveel flut in hun inhoud doen is het vermoeden dat de lezer dit zal waarderen, en zal belonen met een duurzaam abonnement — een dubieuze kijk op het menselijk gedrag. [1971]

Verder viel aan deze verzameling onder meer op dat Pen al in 1975 voor meer samenwerking pleitte in Europa; zoals de invoering van een gezamenlijke munt.

Maar door mijn bekendheid inmiddels met zijn stokpaardjes vielen me het meest een aantal boekbesprekingen op. Zo is hij ineens onverwacht hard over John Kenneth Galbraith. Die had met The Great Crash, 1929 tenminste nog een boek geschreven met vele nieuwe feiten. Wat daarna kwam, was wel aanzienlijk minder — een grandioze stijl meer dan inhoudelijk van kwaliteit.