Vandaag staat niet alleen ~ Jan Pen
Aan vrijwel alle essaybundels die ik dezer weken lees van Nederlandse auteurs valt me iets op. Hoe hoog hun kwaliteit inhoudelijk ook zijn mag, doorgaans mist er iets heel basaals. De auteurs zijn nogal ernstig. Tot dodelijk ernstig aan toe.
Daardoor is het vervolgens alleen al een genot om een schrijver te lezen die wel met regelmaat lucht in zijn teksten wist aan te brengen. Zoals Jan Pen.
Pen schreef door de decennia heen 162 bijdragen voor het Hollands Maandblad, dat eerder Hollands Weekblad heette. Op het laatst van zijn leven bestonden deze essays vooral uit memoires en terugblikken. Eerder was vanzelfsprekend de economie gauw eens het hoofdonderwerp — al vond Jan Pen in dit periodiek nu net ook de vrijheid om over heel andere zaken te schrijven.
In de bundel Vandaag staat niet alleen zijn deze memoires verzameld, tezamen met wat oudere stukken die nog niet in eerdere bundels opgenomen waren.
Alleen de slottekst van Pen, over zijn Friese afkomst, kende ik al — ook omdat die relatief vervelend is, die gaat te zeer alleen over Friese woordjes. Verder was ook dit weer een rijk boek. Zelfs al is de auteur soms al te parmantig.
Bescheidenheid is een deugd, schreef hij, maar een deugd die ik niet heb.
Jan Pen stamde uit De Lemmer — dat lidwoord is belangrijk voor de inwoners — waar zijn voorvaderen een groothandel in netten hadden. Hij kwam via een betrekking als commies bij Economische Zaken uiteindelijk in de wetenschap terecht.
Was daar nog wat verzetswerk in de oorlog bij — hij ving in Amsterdam kinderen op die moesten onderduiken — en het gegeven dat hij mede daarom de loyaliteitsverklaring had getekend; iets waarvoor hij na mei 1945 nog voor een zuiveringscommissie moest verschijnen. Wie zo’n verklaring had ondertekend kon meteen na de oorlog bijvoorbeeld geen ambtenaar worden, of verder studeren.
Eén van de onderzoekers in de commissie — een gepatenteerde verzetsheld — bleek vervolgens wel eens een kind bij hem te hebben afgegeven.
En hoewel Vandaag staat niet alleen dus minder pure economie biedt dan Pen’s andere bundels, was toch juist éen tekst uit dit boek over dit onderwerp informatiever dan vrijwel alles dat ik van hem las. Jan Pen heeft namelijk ooit moeite gedaan om in een boek, Macro-economie: wat wij weten en wat wij niet weten, uit te leggen waarin economen tekortschieten.
Punt wordt dan wel dat deze omissies vervolgens geen reden mogen zijn om de inspanningen van alle economen meewarig af te doen. Volgens Pen. Juist niet, want zulk een schouderophalen zou nog kwalijker zijn dan beleid baseren op aannames die fundamenteel al niet kunnen kloppen.
Ik meen nog altijd dat de beroepsgroep een absurd grote macht heeft, afgezet tegen de betrouwbaarheid van hun voorspellingen. Maar, hij heeft me wel geleerd iets genuanceerder naar dit probleem te kijken.
Bood dit boek ook nog een terugblik in twee delen op de samenwerking die Jan Pen had met Jan Tinbergen — die met zijn econometrie de hele wetenschap een fundament zou hebben gegeven.
De extraverte Jan Pen kon over het algemeen goed overweg met de introverte Tinbergen. Zolang het gesprek maar niet over wereldpolitiek ging. Wat hij Tinbergen namelijk aan ideeën toedichtte — deze stond niet blind achter de staat Israël — zou indertijd nog tot reuring hebben geleid bij de eerste publicatie van de memoires. Maar dat is nu eenmaal gauw zo met opinies over dat land. De luttelste kritiek op politiek beleid van Israël staat voor sommigen al gelijk aan antisemitisme. Dus is er al gauw weinig linker dan andermans opvattingen over dit onderwerp door te brieven. Ook omdat daarbij o zo makkelijk nuances verloren gaan.
RSS feeds