Doe het niet, Alex! ~ Hans van den Bergh

► door: A.IJ. van den Berg

Ooit kreeg ik college over de beeldtaal van de propagandafilm Triumf des Willens. Die begint met de blik op een aanvliegend vliegtuig, waarmee Adolf Hitler naar de partijdag in Neurenberg kwam. En dat beeld benadrukte dan volgens de uitleg hoe God voor even naar aarde afdaalde.

Sindsdien koester ik een allergie voor symboolwiggelaars en andere -uitleggers. Alleen ben ik door zulke lessen wel degelijk anders gaan kijken. Want nogal wat media blijken dezelfde beeldtaal te hanteren als een Leni Riefenstahl deed. Blijkbaar bestaat er slechts een beperkt tal patronen om iets in beeld te brengen; en ligt daarmee nogal wat vast.

Toen maandag Barack Obama in Nederland aankwam, begon dat bezoek met een rechtstreekse uitzending waarin gewacht werd op het landen van een vliegtuig. En ook de rest van zijn visite werd gebracht alsof het God zelve even had behaagd om langs te komen.

En ik ben nogal allergisch voor journalistiek die bedreven wordt vanuit de geknielde positie, en daarmee als propaganda overkomt; allergischer nog dan voor symboolverklaarders. Zulk een serviel gedrag ergert me in hoge mate.

Niemand heeft automatisch gelijk voor mij. En niets mag boven kritiek zijn verheven.

Dus, terwijl ik tamelijk onverschillig tegenover het Nederlandse Koningshuis sta, is royalisme wel in staat om hevige emoties in mij op te roepen. Want weinig vind ik ergerniswekkender dan de talloze dwepers met het huis Oranje-Nassau; met hun op niets gebaseerde eerbied.

Daarmee worden uitgaven als Doe het niet, Alex! aardig — want deze ontmaskeren alle gebral rond het Nederlandse koningshuis heel leuk. Zelfs al heeft Van den Bergh’s boek niet kunnen voorkomen dat Willem-Alexander inmiddels al bijna een jaar koning is.

Toch blijft ook de kritiek staan die ik al formuleerde bij een vorig republikeins boek van Hans van den Bergh. Zijn betoog wordt er niet sterker van als hij dit persoonlijk maakt, en erop wijst wat Beatrix voor een naar mens is; en hoe zij haar hoge positie misbruikt heeft. Want stel dat zij als koningin alleen goed had gedaan, en de slachtoffers van die natuurramp op de Antillen bijvoorbeeld wel spontaan miljoenen had toegezegd van haar eigen geld. Dan nog is haar status en positie onzinnig.

Maar als ik Van den Bergh’s persoonlijke kritiek iets ruimer zie, en interpreteer als een aanval op de structurele serviliteit die het koningshuis omringt, dan had hij natuurlijk het grootste gelijk van de wereld.

In Doe het niet, Alex! eindigt elk hoofdstuk met deze oproep uit de titel. Tot dan richtte Van den Berg zich telkens op een algemener publiek, dat onder meer voorgelicht wordt hoe kort Nederland nog pas een koningshuis heeft. Wat er zoal niet deugde aan eerdere vorsten. En hoeveel speelruimte deze krijgen, en namen, ondanks alle beperkingen die het Staatsrecht wel degelijk kent.

Meest verrassende oproep stond voor mij evenwel in het hoofdstuk over het geld van de Oranjes. Daarin rekende Van den Bergh voor dat deze familie miljarden moet bezitten. Waarop zijn aanbeveling luidde: joh, begin toch gewoon een leuk leven met dat kapitaal, in plaats een zo vaak voorgeprogrammeerd bestaan te moeten leiden.

En dan zou ik deze gelegenheid nog kunnen gebruiken om iets te schrijven over de gênante foto zo recent, waarop de onervaren koning Willem-Alexander joviaal een pilsebier drinkt met Vladimir Poetin; de Russische leider die kort daarop een crisis liet ontstaan over plotselinge claims op De Krim. Maar ziet, dat kan dan niet. Omdat ik me daarmee schuldig zou maken van dezelfde methode om kritiek te hebben op het koningschap als Van den Bergh gebruikte. En aan die aanpak deugt iets niet.