History of Reading ~ Steven Roger Fischer

Lees kort op elkaar twee boeken over precies hetzelfde onderwerp, en over beide valt beter te oordelen.

Blijkt de historie van het boek, of het lezen, ook nog allereerst een ‘en toen en toen’ geschiedenis op te leveren. Met ontwikkelingen die telkens schijnbaar logisch elkaar op lijken te volgen.

Want wie geen eigen onderzoek gaat doen, baseert zich al snel op precies dezelfde bronnen of secundaire literatuur. En dan hangt het vervolgens van het temperament af van de auteur wat die daar als voornaamste feiten uit overneemt, heel eigen interpretaties van de gebeurtenissen zijn al haast niet te geven.

Is dat tweede boek dus aanzienlijk sneller uit; vanwege de talrijke overlappingen met het eerste.

Fischer lijkt voor zijn History of Reading overigens goed gekeken te hebben naar Alberto Manguel’s History of Reading. Manguel wordt weleens geciteerd. En ook is een lang citaat over lezen van een derde auteur in beide boeken weleens precies hetzelfde. Toch liet Steven Roger Fischer ook zien dat het boek van de ander soms opvallende eigen keuzes heeft; die als lacunes kunnen overkomen.

Zo gaat Fischer’s geschiedenis dieper terug, en biedt hij ook een overzicht van hoe het lezen zich elders ontwikkelde — zoals daar waar men voor het lezen en schrijven een tekentaal benut, en niet ons zo veel handiger alfabet.

Bovendien betrekt hij ook andere ontwikkelingen in zijn verhaal. Voor Fischer is het bijvoorbeeld geen toeval dat de rijkste landen in de zeventiende en achttiende eeuw de regio’s zijn met het hoogste percentage geletterden. Elders hield de kerk de bevolking het liefst dom en gehoorzaam, als de landheren er die functie al niet hadden.

En ik weet dan nooit zo stellig zeker wat er eerst was, de rijkdom of die geletterdheid — andersom kan het namelijk ook zijn dat meer mensen lezen leerden in de landen waar er het geld was om onderwijs voor velen te betalen.

Dat sommige verschijnselen opvallend gelijk opgaan, lijkt me een minder omstreden constatering.

Belangrijkste verbazing bij het lezen over lezen blijft overigens toch altijd weer dat niet iedereen doet als ik.

Ik staar uren zwijgend naar reeksen donkere kriebeltjes op een lichte achtergrond, en zit dan al deze tijd blij te hallucineren. Levert deze trip me doorgaans nog wat op ook.

Maar in de geschiedenis van het schrift is zulk stillezen een rare en betrekkelijk recente gewoonte. Klassieke Griekse en Romeinse teksten werden geschreven op het oor, om voorgedragen te worden — en niet zelden gebeurde dit voorlezen door een slaaf. De gesproken boeken van nu lijken dus niets nieuws. Toch verklaart dit gegeven wel waarom audioboeken voor mij niet werken, weinig boekteksten zullen nu nog geschreven zijn om zo irritant langzaam hardop te worden voorgelezen.

Bovendien neem ik veel meer gegevens waar met het oog dan door het oor.

Omgekeerd valt het me trouwens ook bijna meteen op als het een lezing is die ik lees. Aan zulke teksten klopt voor het oog dan weer iets niet.

Fischer durfde zich niet echt aan toekomstvoorspellingen te wagen, aan het eind gekomen van zijn History of Reading. Al nam hij wel met enige zorg waar dat mensen tegenwoordig hele dagen naar schermen staarden, en niet in een boek. In plaats daarvan gaat hij nog vrij diep in op de problemen die bij het lezen kunnen optreden.

Engels is door de vreemde spelling veel moeilijker aan te leren dan de meeste andere talen in Europa. Staat zelfs het Nederlands en Duits nog weer op achterstand ten opzichte van de veel eenvoudiger te begrijpen spelling van het Italiaans of Spaans. De medeklinkers clusteren nogal hinderlijk in onze taal, voor beginnende lezertjes.

En dat uitstapje naar die leesproblemen maakte A History of Reading ook net dat tikje rijker dan het doorsnee geschiedenisboek. Want juist dat gesignaleerd wordt dat mensen ergens problemen mee kunnen hebben, en er vervolgens zelfs namen voor de moeilijkheden bestaan — als dyslexie — illustreert op net weer een andere manier het maatschappelijk belang dat gehecht wordt aan iets.