Zink ~ David van Reybrouck

Het zal Boudewijn Büch geweest zijn die mij het eerst vertelde over het bestaan van het ministaatje Neutraal Moresmet. Dat lag onder het drielandenpunt bij Vaals — dat van 1816 tot en met 1919 een vierlandenpunt is geweest.

Ik zie Büch nog op dat heuveltje van het drielandenpunt staan oreren, bij wijze van spreken.

Wat hij toen niet heel goed wist over te brengen, was hoe klein dat Neutraal Moresmet eigenlijk was: 3,5 vierkante kilometer. Want toen ik het landje later eens op fietsvakantie wilde bezoeken, viel zelfs al tegen om het te vinden. Van ministaatje werd het toen wel heel duidelijk een administratieve vergissing. Twee landen waren het even niet eens geweest over hoe de grens moest gaan lopen, nadat Napoleon was verslagen, dus viel een piepklein gebiedje daar net buiten.

In het essay Zink schildert David van Reybrouck een korte geschiedenis van Neutraal Moresmet. Daaruit leerde ik dan toch nog wel dat het geschil om de juiste loop van de grens — tussen aanvankelijk Nederland en Pruisen — ging om wie een rijke zinkmijn in bezit zou krijgen. Daarover werd men het dus niet eens.

En Zink is verder ook een geslaagde vlot vertelde historie. Wat mede komt omdat Van Reybrouck die goeddeels op kon hangen aan het leven van éen man, dat nogal gekleurd werd door de evenementiële geschiedenis van de 20e eeuw.

Zonder ooit in zijn leven te verhuizen is hij Neutraal geweest, rijksingezetene van het Duitse keizerrijk, inwoner van het koninkrijk België en staatsburger binnen het Duitse Rijk. Voor hij wederom Belg zal worden, zijn vijfde nationaliteitswissel, wordt hij afgevoerd als Duits krijgsgevangene. Hij heeft geen grenzen overgestoken, de grenzen zijn hem overstoken. [54]

Vroeg ik me daarmee ook af eerder al geweten te hebben dat die Duitstalige delen van België ingelijfd werden na de Eerste Wereldoorlog, als vergoeding voor alle geleden ellende. Zoals al eens opgemerkt bij de biografie van Elsschot, de Grote Oorlog leeft hier niet zo; kennis daarover spreekt niet vanzelf.

Verder zette dit essay me tot nadenken aan over zaken die er wat mij betreft niet genoeg in behandeld worden.

Alle grenzen die op het land getrokken worden, zijn mensenwerk — en daarmee per definitie gevoelig voor incompetentie, corruptie, machtsmisbruik, of domweg willekeur. Dit maakt dat over alle keren dat het mis ging bij het trekken van grenzen boeken zijn te schrijven die in grote lijnen overeen zullen komen als het om de gevolgen gaat. Mensen worden gemangeld door beslissingen van buiten. Of die nieuwe landsgrens nu beschreven werd in woorden, zoals tijdens het Wener Congres in 1816, of dat er wat lijnen getrokken werden op een kaart; zoals de recente geschiedenissen van het Midden-Oosten of Afrika leren.

En eigenlijk blief ik zulke geschiedenissen niet zo graag. Omdat ze zo zeer tonen dat niemand ooit eens ergens van leert.

David van Reybrouck, Zink
63 pagina’s
Stichting CPNB, 2016

[x]opgenomen in het dossier: boekenweek