Hoe verliefd is de lezer? ~ Doeschka Meijsing
Lichtenberg’s zo ware uitspraak dat elk boek als een spiegel is, heeft consequenties. Want die maakt elk boeklogje ook tot een zelfportretje. Ik keek immers in een boek, en schreef vervolgens op wat mij daarbij opviel. En wie of wat keek daarbij?
Doeschka Meijsing [1947 — 2012] las anders dan ik dat doe. Wat de bundel Hoe verliefd is de lezer? in vrijwel elk stuk overduidelijk toont. En daarmee werd dit boek voor even meer dan een verzameling van lezingen en essays over literatuur. Als ik mijn opvattingen naast de hare zette, kwamen die vrijwel nooit overeen.
Wel hechten we beide grote betekenis aan het herlezen van boeken. Alleen zit er bij mij gauw eens zeker vijfentwintig jaar tussen eerste en tweede lezing. Doeschka Meijsing meldde terloops meteen opnieuw te beginnen in een boek als dat iets in haar had losgemaakt. Om het meteen zelfs vier, vijf keer te lezen als ze overwoog of zo’n uitgave het wel waard was om in haar boekenkast te mogen staan.
Maar dan uitte ze haar bewondering voor bijvoorbeeld J.D. Salinger en dan vond zij nu net die godsdienstwaanzinnige verhalen over de familie Glass geweldig. Waar ik Salinger goed vind ondanks die vervelende kinderen Glass.
Of dan vond ze bij Rudy Kousbroek het dweperig sentimentele en altijd verliefde aspect in dat werk erg voor hem spreken.
En dan vergoelijkte ze de weinig elegante stijl van Vestdijk — die voor mij herlezing van dat oeuvre onmogelijk maakt — omdat hij uiteindelijk zo veel beter analyseerde dan het de anderen lukt.
Nu is het niet per se nodig om een schrijver te leren kennen door te weten hoe hij of zij las. Ook een roman laat doorgaans heel goed doorschemeren wat de maker er voor eentje was. Alleen had ik daar bij Doeschka Meijsing wel deze toevallig zeer plezierig uitpakkende omweg nodig. Want haar hoofdwerk kwam tot nu toe bij mij voorbij zonder iets na te laten. Daar was dus dit postuum verschenen bijboek voor nodig.
En de vraag waarom een boek precies onverschillig passeert, is misschien nog wel moeilijker te beantwoorden dan wat een uitgave goed maakt.
Doeschka Meijsing was alleen al een generatie ouder dan ik ben. De opvattingen over literatuur waarmee zij opgroeide, en de schrijvers die als belangrijk werden gezien, zullen daarmee anders zijn geweest; nog afgezien van alle persoonlijke verschillen. En, zoals Hoe verliefd is de lezer? bewees, haar werkelijkheid was uiteindelijk aanzienlijk taliger dan de mijne, en daarmee naar mijn idee dus abstracter, of wolliger, of minder precies.
Literatuur lezen, is alleen geen wedstrijd waarin iemand het beter kan doen dan een ander. Zelfs al zijn er altijd mensen, mannen vooral, die menen van wel. Terwijl een bundel als deze mij nu juist laat zien hoe onzinnig bijvoorbeeld een literaire canon is — als opvattingen over een paar boeken al zo kunnen verschillen tussen twee personen.
Maar Hoe verliefd is de lezer? is allereerst een aanstekelijke lofzang aan het lezen. En voor de meeste mensen zal dit genoeg zijn. Gaf Doeschka Meijsing daarnaast ook nog een inkijkje in hoe ze schreef.
Zowel dat lezen als dat schrijven sprak voor haar vanzelf. Ze noemt schrijven zelfs:
even noodzakelijk als eten en drinken en ademhalen en liefhebben.
En in éen van haar odes aan het lezen, wijst ze er zelfs unverfroren op hoe achterlijk de cultuur van het niet-lezen is:
Wij hebben lezen in de stilte leren kennen. Ik durf te zeggen dat ik van alle menselijke activiteiten, inclusief liefhebben, onze vorm van lezen de meest humane en de meest hoogstaande is. Op onze overvolle planeet is lezen iets waarmee je niemand tot last bent, waarmee niemand jou tot last is, dat niemand schade berokkent en waarmee je jezelf een ongelooflijk plezier doet. Van alle manieren om ‘iets tot je te nemen’ is lezen de meest geïsoleerde, maar ook de meest veeleisende manier, waarbij je tegelijkertijd — als ware het in een moeite door — een hoop cursussen cadeau krijgt; je leert je concentreren; je leert denken; je leert tegenspreken; je leert je voorstellingsvermogen te ontwikkelen — dat alles op je eigen, allerindividueelste manier, waarover je tegenover niemand verantwoording hoeft af te leggen.
Het is mij in de loop der jaren steeds meer gaan verwonderen dat lezen, die stilste vorm van genoegen, meer en meer uit onze cultuur verdwenen is. Er is iets anders voor in de plaats gekomen: het lawaai rond het lezen. […]
[32]
RSS feeds