Natuurlijk ~ Jan Terlouw

► door: A.IJ. van den Berg

Zowel het Boekenweekgeschenk als het Boekenweekessay van 2018 roepen de vraag op of er een nieuwe koers is ingezet met die promotieweek. In plaats van het beste aan te bieden van een bekend Nederlandstalige auteur, lijkt er voor gekozen te zijn om nu eens heel toegankelijke teksten te verspreiden. De verkoop van literatuur daalt immers ieder jaar, terwijl de algemene boekverkoop nog steeds niet inzakt.

Wellicht meende de Stichting Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek (CPNB) dat het nodig was om ook eens die andere lezers te bedienen dan het volkje dat uit zichzelf al literaire boeken oppakt.

In het essay Natuurlijk van Jan Terlouw stond bijvoorbeeld niets dat ik nog niet wist.

Evenmin slaagde deze uitgave vervolgens voor die andere test: om dat overbekende dan nog eens zo te vertellen dat daar op die manier leesplezier aan te beleven viel. De gebruikte taal is wel erg eenvoudig.

Toegegeven, uiteindelijk heeft Terlouw een boodschap die op geen enkele manier vrolijk te brengen is. Wij, de mensheid, maken de aarde systematisch en tamelijk grondig kapot, terwijl er toch slechts éen aarde is. Ons enige thuis. Dus moet ons gedrag veranderen. De oplossingen die Terlouw daartoe dan aandraagt, zijn alleen wel heel algemeen van aard.

Zo meent Terlouw dat de politiek veel meer moet doen om duurzame vormen van energie te promoten.

Nu is Nederland van alle EU-lidstaten zo ongeveer het minst groen in zijn energiegebruik van allemaal — daar waar het in de jaren zestig nog uitblonk in duurzaamheid internationaal gezien. Ergens is er dus een verkeerde afslag genomen. En daar bestaan ook wel verklaringen voor. Zo zou Shell onredelijk veel invloed hebben op het energiebeleid hier; het internationale hoofdkantoor staat in Den Haag. Ongetwijfeld zal kabinet na kabinet ermee gechanteerd zijn dat Shell ook best eens uit Den Haag zou kunnen verdwijnen.

Terlouw negeert het hele gegeven evenwel dat politici al tijden keuzes hebben kunnen maken op het gebied van duurzame energie. En dat in Duitsland daardoor nu al op sommige dagen alle stroom door zonnepanelen en windmolens wordt geproduceerd. Anders dan hier. Hij gaat er domweg niet op in dat er nogal wat is waarvoor Nederland zich zou moeten schamen.

En daardoor stoorden me de vage algemeenheden in zijn tekst.

Eerder kwam op boeklog de vergelijkbare uitgave Geluk langs, van Femke Halsema, indertijd een fractieleider in de Tweede Kamer. Ook dat boek was slaapverwekkend voorspelbaar. Bovendien censureerde Halsema zichzelf op meerdere niveaus. Zo wilde ze vrijwel geen enkele andere politieke partij uitsluiten om nog eens te regeren met GroenLinks. En al evenmin wilde ze haar kiezers tegen zich innemen. GroenLinks-stemmers zijn over het algemeen hoger opgeleid, verdienen goed, en gaan veel op vakantie. Geen woord wijdde Halsema er evenwel aan dat vliegen een van de meest milieuvervuilende activiteiten denkbaar is.

En van een actief politicus is dan wel enigszins te begrijpen dat die geen vijanden maken wil, als dit niet hoeft.

Jan Terlouw is alleen allang geen actief politicus meer, hij werd ondertussen 86, zijn vrouw overleed vorig jaar zomer, en als hij ooit de vrijheid heeft gehad om zich nog eens stevig uit te spreken tegenover een groot publiek dan was het wel in Natuurlijk. Toch gebeurde dit niet. Het boek is een analyse veel meer als een betoog, of laat staan een pamflet. En een zeldzaam oppervlakkige analyse nog daarbij.

Daar hoeft niets op tegen te zijn. Natuurlijk niet. Maar als een boek met een onderwerp als dit geen schuldigen aanwijst, behalve wij allemaal, dan zal ook niemand zich persoonlijk aangesproken hoeven te voelen. Dat maakt zo’n betoog daarmee nog vrijblijvend ook.