Boek der rusteloosheid | 1990 ~ Fernando Pessoa

► door: A.IJ. van den Berg

Het was raar om te ontdekken dat éen van mijn lievelingsboeken er maar toevallig zo uitziet. Omdat alle tekstfragmenten erin ook anders geordend kunnen worden. Ik legde dit hier al eerder uit.

Pessoa zelf had er waarschijnlijk nog weer een ander boek van gemaakt dan al die deskundigen deden na zijn dood. Eentje dat veel dunner was geweest.

Daar is ook wel wat voor te zeggen. Fragmenten in dit boek overlappen elkaar. Ik dacht dit altijd al, maar ben daarin bevestigd door die nieuwe bewerking, waarin soms de varianten op hetzelfde idee gewoon achter elkaar zijn gezet.

En toch. Er staat ook weer geen bladzijde te veel in deze versie uit 1990, die nu ten onrechte is vervangen door een andere. Op alle pagina’s staat wel iets dat het verdient om geciteerd te worden. Het boek der rusteloosheid is een melancholiek meesterwerkje.

Auteur van dit boek is zogenaamd de hulpboekhouder Bernardo Soares; een afgeleide ander van de schrijver Fernando Pessoa. Zoals hij er wel meer schrijvende personages verzon. Maar van alle heteroniemen stond Soares misschien het dichtst bij hem, zij het dat die een stuk minder ambitieus was.

Soares had aan de binnenstad van Lissabon genoeg, en zijn dromen. Al zegt hij dat natuurlijk ook om zich groot te houden.

Ik kan niet lezen, want mijn vlijmscherp kritisch gevoel onthult enkel gebreken, tekortkomingen, mogelijke verbeteringen. Ik kan niet dromen, want ik voel de droom zo levendig dat ik hem vergelijk met de werkelijkheid en onmiddellijk merk dat hij niet werkelijk is; en zo verdwijnt zijn waarde. Ik kan me niet vermaken met de onschuldige beschouwing van de dingen en de mensen, want onvermijdelijk ontstaat de behoefte om te doorgronden en daar mijn belangstelling niet zonder die behoefte kan bestaan, sterft zij weg of droogt zij uit. [154]

Misschien moet dat mijn conclusie dan maar zijn. Dat Het boek der rusteloosheid als geen ander boek illustreert wat het voor iemand betekent om te beseffen intelligent te zijn, zonder daar iets mee te kunnen aanvangen. Terwijl er de hele tijd wel de wetenschap is dat zo’n kwaliteit met verplichtingen komt.