Boek der rusteloosheid | 2006 ~ Fernando Pessoa

► door: A.IJ. van den Berg

Zelden heb ik zo naar iets uitgekeken als naar de publicatie van deze nieuwe versie van het Livro do Desassossego in het Nederlands. Eén van mijn lievelingsboeken herzien, en ook nog eens aanmerkelijk uitgebreid. Wat kan er mooier zijn?

Het zegt al veel dat deze bespreking nu pas verschijnt, en niet toen het boek uitkwam, veel eerder dit jaar. Want, het lukte me maar niet om erin te komen bij te lezen.

Dat was opvallend, want bij de oervertaling uit 1990 gebeurde iets heel anders. Ik leende dat boek toen uit de bibliotheek, zonder ooit van de schrijver Pessoa gehoord te hebben. Maar die vertaling was in de reeks Privé-Domein verschenen, en op dat autobiografische lezen was ik toen nogal verzot.

Vijf minuten nadat ik in de oerversie begonnen was, ging ik het huis weer uit om het boek in de boekhandel te kopen. Ik moest het per se hebben. Maakte niet uit hoeveel het zou kosten.

Die oude versie van Het boek der rusteloosheid bracht me éen van de meest intense leeservaringen die ik ooit heb gehad. Op bijna elke pagina stond wel iets dat me raakte. Geheel tegen mijn natuur in moest ik dat boek constant wegleggen bij het lezen, om niet overvoerd te worden.

Het hoge woord moet er daarom nu maar uit, in de nieuwe bewerking is het boek totaal verneukt. Met de beste bedoelingen ongetwijfeld, en vast door iemand gedaan die er lang voor doorgeleerd heeft. Maar de keuze om alle fragmenten in volgorde van ontstaan te brengen, is fundamenteel fout. Zo wordt alleen de werkwijze van de schrijver zo goed mogelijk geïmiteerd. Maar het is nu net absoluut geen wet dat een auteur een boek begint op pagina éen, met de allereerste zin van het eerste hoofdstuk. Zeker niet als die zolang met een boek bezig is geweest als Pessoa in dit geval.

Alle opbouw en ritme mist, voor mij.

Toelichting voor wie het werk van Pessoa niet kent: het Livro do Desassossego is een postuum werk. Het verscheen pas in 1982 voor het eerst, terwijl de schrijver stierf in 1935. Wel had hij publicatie nog tijdens zijn leven aangekondigd. Alleen was er geen manuscript. Pessoa liet een kist na met 27.543 papieren, waarvan enkele honderden betrekking hadden op dit boek. Zelf had hij daaruit alwel een gedeelte uitverkoren. Maar de rest is uit die hoop geselecteerd door latere bewerkers.

Daarom bestaan er zeer verschillende versies van dit boek. En dit geval, in deze editie, bevallen de keuzes die daarbij gemaakt zijn mij totaal niet.

Het lijkt me onder meer dat er heel wat variaties op een en dezelfde tekst zijn opgenomen. Schrijven is tenslotte ook telkens beslissen welke richting een betoog moet uitgaan, en iedere schrijver zal daarom wel eens even op zijn schreden terug iets anders willen uitproberen.

Ook worden in dit boek worden gepolijste fragmenten, die elders al eens gepubliceerd zijn, afgewisseld met schetsen en aanzetten. En met de volledigheid van het gebodene moet ik dan misschien blij zijn, toch irriteert die enkel maar.

Enfin, zoveel woorden al geschreven, en nog niets gezegd over waarom de inhoud me ooit zo veel deed. Ik kom hier nog op terug.

wordt vervolgd