Berlijns dagboek 1989 – 1990 ~ Robert Darnton

► door: A.IJ. van den Berg

Zo langzamerhand is er genoeg geschiedenis in mijn eigen leven gepasseerd, om toch eens met wat meer belangstelling terug te kijken naar toen. Dit jaar kan bijvoorbeeld herdacht worden dat de Muur twintig jaar geleden viel.

Gezien de impact van die gebeurtenis, lijkt 9 november 1989 korter geleden. Dat alleen al.

Want, hoe lang ik verder ook leven mag, ik zal een kindje blijven van de Koude Oorlog. Dat iets te veel verbeeldingskracht had om te kunnen negeren hoe dichtbij er Oost-Duitse tanks paraat stonden voor de rit over de Noord-Duitse laagvlakte. Die zich van alles bij atoomaanvallen kon voorstellen. Die bovendien verkoos om dienst te weigeren in de jaren tachtig, toen die oorlog nog een reden was om er dienstplicht op na te houden. Terwijl de dienstplicht toen een willekeurig opgelegde werkstraf was, gezien de vele kinderen geboren in de jaren zestig. Een derde van de jongens hoefde slechts dienst te doen; éen op de zes leeftijdsgenoten van mij.

De Amerikaanse historicus Robert Darnton arriveerde eind 1989 in West-Berlijn, om onderzoek te doen. Hij wist van Duitsland nagenoeg niets, maar merkte wel op tijden van grote veranderingen mee te maken. Dit zette hem aan op onderzoek uit te gaan, waarbij hij zich nog excuseerde eigenlijk geen journalist te zijn.

Dus is dit dagboek geen persoonlijk dagboek, maar een reeks reportages. En een aantal daarvan zal me wel even bijblijven, zonder dat die direct met Die Wende van doen hadden. Zoals daar het verhaal was van de Jood Isaak Behar, die de Tweede Wereldoorlog overleefde, dakloos in Berlijn.

De reportage over de Duitse historicus die als eerste inzicht kreeg in de Stasi-dossiers – omdat zijn expertise lag in het bestuderen van bureaucratieën – viel inhoudelijk wat tegen. Het verhaal over de centraal bestuurde boekproductie in Oost-Duitsland dan weer geweldig mee.

Onbedoeld misschien toont Darnton wel weer iets aan. En dat is dat er naast de officiële werkelijkheid meestal een inofficiële werkelijkheid bestaat. Parallel. Oost-Duitsland functioneerde in vele zaken niet, en toch hadden de inwoners daar oplossingen voor gevonden. Ruilhandel werkte bijvoorbeeld ook, om zaken te verkrijgen die officieel nergens leverbaar waren.

In naam horen historici natuurlijk te weten dat er altijd meer dan éen versie van de geschiedenis zal bestaan. En toch kan het geen kwaad deze waarheid telkens opnieuw te ontdekken.