Man Who Mistook His Wife For A Hat ~ Oliver Sacks

► door: A.IJ. van den Berg

Nederland is een land waarin een optreden van de Jostiband primetime-televisie oplevert. Daarentegen moeten de liefhebbers van het Concertgebouworkest doorgaans wachten tot er na middernacht eens een concert wordt uitgezonden.

Ik vind daar iets van.

Ook al omdat het altijd gristelijke omroepen zijn die iets doen met die Jostiband. Waarmee het syndroom van Down ineens een wapen wordt in de strijd tegen abortus die sommigen blijven voeren; en daarmee dus munitie is in de stelselmatige vrouwenonderdrukking die nog altijd zo aan religie kleeft. Want kijk toch eens hoe blij mongolen kunnen zijn.

Die overdreven aandacht voor de prestaties van de geestelijke gehandicapte medemens komt alleen ook nog ergens anders weg.

En lang heb ik de neuroloog Oliver Sacks daar mede voor verantwoordelijk gehouden; wat altijd voor enige wrevel zorgde bij het beoordelen van zijn boeken. Wist Sacks niet immer weer briljante autisten te vinden? Liet hij niet hoogst amusante lijders aan het woord met Tourettes? Boden zijn boeken niet prachtige staalkaarten van hoe wonderbaarlijk het is wat er allemaal mis kan gaan met het brein?

Is zulk griezelen niet heerlijk?

Wat ik tot voor kort niet wist, is dat Oliver Sacks op zijn beurt een dissident was. Hij heeft er niet per se vrijwillig voor gekozen om interessante ziektegeschiedenissen in boekvorm te behandelen. Sacks was enkel niet zo geïnteresseerd in het soort wetenschappelijke artikelen dat de tijdschriften publiceerden in de jaren zestig zeventig. Hij wilde zo goed mogelijk verhalend beschrijven wat hij zag — indachtig zijn grote voorbeeld A.R. Loeria. Maar de mode in de wetenschap was nu net dat er vooral tabellen in de artikelen moesten, en statistieken met bloedwaardes, en andere schijnbaar objectieve maatstaven. Dus kon hij zijn medische bevindingen niet via de reguliere kanalen aan de wereld kwijt.

Oliver Sacks werd na zijn debuut Awakenings ook vrijwel doodgezwegen in het medische circuit. Terwijl zijn beschrijvingen in dat boek hem wel een literaire doorbraak opleverden; opvallend genoeg.

De cases die beschreven worden in de bundel The Man Who Mistook His Wife For a Hat zijn ook deels in boekenbijlagen gepubliceerd.

Dus mag ik het niet alleen aan Oliver Sacks verwijten dat zijn manier van werken anderen inspireerde. Of dat inmiddels zo veel documentairefilmers en programmamakers de abnormale medemens als dankbaar onderwerp hebben ontdekt. Misschien dat hij een kiem heeft gezaaid aan belangstelling. Maar vervolgens bleek de grond wel heel makkelijk in cultuur te brengen en vruchtbaar te zijn.

The Man Who Mistook His Wife For A Hat viel me overigens niet eens tegen, bij herlezing. Sacks probeerde in deze bundel toch ook nog altijd leraar te zijn, over neurologie, en over wat er zoal mis kan gaan in de hersenen. Het grootste gedeelte van dit boek gaat over allerlei manieren waarop iets in de hersenen kan uitvallen; en wat daar dan de gevolgen van zijn.

Mij viel zelfs op hoe terughoudend hij was als het gaat om de mensen te beschrijven die aan autisme leden, of Tourettes.

Maar dat zijn distantie opvalt, komt ook door de talloze beelden die sindsdien vervaardigd zijn van autisten, of Tourettes-lijders, danwel mensen met een pijnlijk geheugenverlies. Wij hebben deze al in al hun onmacht langs zien komen op televisie. De freakshow leeft nog immer voort, ook zonder de kermis.