Man Who Smiled ~ Henning Mankell

► door: A.IJ. van den Berg

Wie van de boeken van Sjöwall & Wahlöö geniet, houdt ook van de Kurt Wallander-reeks; zo is me menigmaal verteld. De overeenkomsten zijn immers onmiddellijk zichtbaar. Is Henning Mankell niet ook een Zweed? Slaat bij hem niet ook het hart stevig links?

Maar Kurt Wallander zei me bij een eerdere kennismaking niets. Zelfs via een omweg boeit hij me niet. Zijn naam duikt tegenwoordig ook op in de titel van TV-series. Het lukt me al evenmin om die uitzendingen uit te kijken. Het leven is al zo kort.

En The Man Who Smiled uit 1994 bevestigde mijn bestaande vooroordelen slechts — al helemaal omdat ik deze roman direct las na het meesterwerkje De man die even wilde afrekenen van Sjöwall & Wahlöö.

Kurt Wallander is een Superman. Alles in het boek draait om hem, en zijn inspanningen alleen. En Superman-verhalen vind ik oninteressant. Daarvan is niet alleen de uitslag vooraf bekend. Zelfs de manier waarop die uitkomst bereikt wordt, verloopt via een standaardformule.

Natuurlijk. Kurt Wallander is eveneens een gewone man, met een behoorlijk midlife-crisis; en daarmee grote twijfels over zijn werk bij de politie. Een schrijver zou alleen wel behoorlijk onnozel zijn om Superman niet ook een hele reeks handicaps mee te geven.

In The Man Who Smiled is Wallander aanvankelijk zelfs helemaal niet in actieve dienst. In een eerder deel van de reeks heeft hij iemand doodgeschoten. Weliswaar was dit uit zelfverdediging. Toch maakt dit gegeven hem het werken onmogelijk.

Tot een vriend van hem wordt vermoord.

En wat dit boek snel tot een vrij vervelend boek maakte, is de grote hoeveelheid knaleffecten die er dan al meteen worden ingezet; waarschijnlijk om zo vaart in het verhaal te krijgen. Kurt Wallander heeft zijn politiewerk nauwelijks weer opgepakt, of zijn auto vliegt al in brand.

Naar aan The Man Who Smiled is zelfs de grote hoeveelheid tropes uit het genre die langskomen.

Er is de onvermijdelijke snoodaard aan het slot die vlot alle misdaden bekent. Deze bekentenis doet er immers niet meer toe. De held van het boek, of de film, wordt zo meteen omgebracht.

Dus volgt er ook de afrekening met de held. Die alleen mislukt, omdat deze Superman is.

Daarop moet nog wel even de snoodaard zelve staande worden gehouden. Wat Superman dan in zijn eentje dient op te knappen — terwijl zijn handicaps ondertussen enkel groter zijn geworden. Hij wordt door zijn omgeving nu eenmaal niet begrepen.

Een wezenlijk verschil tussen de boeken van Sjöwall & Wahlöö en die van Henning Mankell lijkt me alleen al dat de eersten nieuwe clichés bedachten voor het genre dat ze schreven — die vervolgens algemeen werden opgepikt. Terwijl Mankell vooral bestaande stereotypen toepast; en dat niet eens heel goed doet in dit boek.

En voorspelbaarheid in genrefictie kan heel ontspannend uitpakken. Daardoor zelfs vermakelijk zijn. Ik lees alleen geen nieuwe boeken om nog eens een opvoering te zien van wat ik al weet. Want dan is herlezen zoveel prettiger. Herlezen van iets goeds.