Man die even wilde afrekenen | ii ~ Sjöwall & Wahlöö

► door: A.IJ. van den Berg

Herlezen levert me soms een onaangename boodschap op. Het stond er altijd al. Ik was er eerder alleen blind voor. En las er toen overheen.

Martin Beck toont zich nogal afkerig van politiek in de tiendelige reeks policiers die Maj Sjöwall en Per Wahlöö wijdden aan hem en zijn team. En ooit was dit een karaktertrekje van de hoofdpersoon dat ik voor kennisgeving aannam.

De massamedia vertelden mij nu eenmaal ook dat alle gekeutel in Den Haag hoogst belangrijk is — en dat nam ik ooit eveneens als waarheid aan.

Inmiddels is me al even duidelijk dat politiek allereerst een onderling spelletje ganzenbord is om de macht en positietjes, dat vrij weinig heeft te doen met goed bestuur of met visie. En al kwam ik daar achter op iets jongere leeftijd dan Martin Beck in de boeken, ik had dat inzicht ook kunnen leren van hem. Deze reeks las ik ruim dertig jaar terug ook al eens; en sindsdien elk decennium weer.

In deze serie van tien tonen de eerste drie delen een aanloopje om erin te komen voor de schrijvers. De laatste twee delen werden ineens veel dikker dan die ervoor, wat ze iets obees geeft en logs — daar staat te veel in dat er niet toe doet.

Daarmee zijn vier, vijf Martin Beck-boeken volmaakte voorbeelden in het genre — die bovendien nogal wat invloed hebben gehad. Voortaan kregen ook de politiemensen bij andere auteurs een persoonlijke leven, met nogal wat problemen daarin. Ineens werd belangrijk dat opsporing een gezamenlijke activiteit is, terwijl teamleden elkaar helemaal niet hoeven te liggen.

De man die even wilde afrekenen is éen van die vier, vijf volmaakte deeltjes Martin Beck. Dat oordeel blijft staan, en verstevigde zich zelfs na deze herlezing.

Wat dan mede komt omdat de misdaad en de dader er nauwelijks toe doen in deze roman. De afrekening vindt plaats in de eerste pagina’s van het boek, de echte oplossing vergt nog eens twintig bladzijden helemaal achterin. Maar het overgrote deel van de tekst gaat over moeizaam speurwerk naar de redenen die er kunnen zijn om een dubieuze zakenman en plein public dood te schieten.

Daarvoor moet worden blootgelegd waarmee deze zijn geld verdiende.

En de tegenzin waarmee de politiemensen zich verdiepen in de handel en wandel van dat sujet wordt erg goed getekend.

Illusies hebben zij ondertussen ook al niet meer over hun vak. Met anderen buiten het corps is daar alleen niet over te spreken — dus zoeken politiemensen zelfs in hun vrije tijd vooral elkaar op. Want de top van de politie is politiek gekleurd, en deugt daarom niet. En onderaan worden de rangen telkens bijgevuld met onbekwame en onnozele agenten.

En goed, dan ligt ook de weerzin van de auteurs er wat dik bovenop over de protserige kantoren die wapenleveranciers zich kunnen veroorloven. De politieke boodschap van Sjöwall & Wahlöö is overduidelijk. Alleen blijft de rest van hun verhaal zo goed dat dit dan niet uitmaakt.

Het maakte zelfs niet uit dat ik de ontknoping al kende, want onthouden had van zo veel keren eerder lezen.

Deze roman begint zelfs met een beschrijving van het weer — het is heet en zomer — wat een doodzonde zou zijn volgens alle lessen goed schrijven.

Dus de gebreken aan dit boek zijn heel wat makkelijker te benoemen zijn dan de kwaliteiten. Want bij die kwaliteiten gaat het om meer diffuse zaken als maatvoering, en een juiste timing; en om de balans die er is tussen de personages — dus zelfs om het gegeven dat het boek een perfect ensemblespel biedt; want niet enkel draait om die Martin Beck.

En ik kreeg van De man die even wilde afrekenen bijvoorbeeld ook tal van ideeën over romans met schurende dilemma’s die wel nooit geschreven zullen worden, maar ik graag zou lezen.

Over politiemensen die een demonstrant moeten opsporen, bijvoorbeeld, omdat deze zonder toestemming demonstreerde tegen de keuze van de landsregering om illegaal een ander land binnen te vallen. Terwijl ieders sympathie dan ligt bij degenene die protesteerde. Alleen heeft deze regels tegen die wel worden gehandhaafd.

Of een boek over jonge mensen die hun hypotheek niet meer kunnen betalen, en dan iets met bankbestuurders.

Het is eigenlijk vreemd dat zo veel schrijvers zo weinig aan echte dilemma’s in hun boeken stoppen.