In het land van de ja-knikkers ~ Frank Westerman

► door: A.IJ. van den Berg

Een syllabus. In het land van de ja-knikkers is een luxe uitgegeven syllabus — een verzameling aan reportages die Frank Westerman in de loop van zijn carrière schreef. Voor de gelegenheid bijeen gegaard, om allereerst wat Leidse studenten zo handig illustratiemateriaal te leveren bij zijn colleges als gastschrijver daar.

Niet dat hier iets mis mee is. En mooi dat er zoveel oud werk te bundelen was. Alleen zijn er daardoor slechts twee constanten in het boek aan te wijzen. Want de verschillen tussen de teksten zijn nogal groot in lengte of invalshoek. Elk stuk speelt zich in Nederland af, dat dan nog wel. En Frank Westerman komt er nogal eens zelf in voor.

Eerder irriteerde het me in een boek van Westerman dat de schrijver zichzelf daar zo’n belangrijk personage in had gemaakt. Die ergernis bleef bij het lezen van deze bundel gelukkig uit. Dat scheelde alles. Want dan vind ik hem nogal goed schrijven. Zelfs al zal er door die ene misser altijd een voorbehoud blijven bestaan.

Sterker nog, misschien waren de meest memorabele stukken uit deze bundel juist wel de verhalen waarin hijzelf duidelijk aanwezig is. De reconstructie in ‘De moord op de boekverkoopster’ was zonder zijn inspanningen, om met iedereen uit de omgeving van deze dode vrouw te gaan praten, nooit tot stand gekomen.

Alleen toont die lange reportage ook aan dat als eenmaal de kale feiten vast staan, er niet per se een antwoord mogelijk wordt op alle open vragen. Het gegeven lag er dat de Wageningse boekhandelaar Marian Heij ooit een niet bijster geletterde Marokkaan in huis nam, hem huwde, tot enig erfgenaam maakte, en haar boekwinkel verkocht — nog net op het juiste moment, voor de crisis. Als dank vergiftigde hij haar beerenburg, en ging ze langzaamaan dood.

Hangende het hoger beroep van zijn veroordeling bleef de moordenaar bovendien eigenaar van al haar spullen.

Westerman hoopt dan in het hoofd van het slachtoffer te kunnen kijken door na te gaan welke boeken ze las, tot haar dood. Omdat haar winkelchef had opgemerkt dat ze de laatste jaren anders was gaan lezen.

En ik vind dat dan een ietwat romantisch idee. Alsof mensen tegenwoordig nog altijd allereerst boeken opzoeken voor wijsheid.

De zoekgeschiedenis van Marian Heij bij Google inzien, had hem waarschijnlijk veel meer verteld.

Tegelijk maakt mij niet uit welke invalshoek een schrijver nodig denkt te hebben om een verhaal vorm te gaan geven. Als het eindresultaat deugt, zoals in dit geval, doet de intentie uit het begin er al niet meer toe.

In het land van de ja-knikkers bevat verder nogal wat materiaal dat zich in Noord-Nederland afspeelt, mede doordat Westerman’s jeugd in Drente plaatshad. En de opening en het slot van deze verzameling zijn haast als het begin en het einde van een cirkelgang, alleen is de lezer dan wel een verdieping hoger aangeland; of juist lager, naar gelang zijn of haar overtuigingen.

Westerman’s verhaal over Schoonebeek is nog vooral een intrigerend verhaal, over hoe met de vondst van olie een slaperig dorp ineens tal van rijke bewoners kreeg, die voorzieningen wilden.

Speelde er niet zo’n heel eind verderop ook nog de enige blow-out in de Nederlandse geschiedenis, toen de toren waarmee naar gas werd geboord bij ’t Haantje in het eigen boorgat verdween.

Spannend vooral. Zo’n gebeurtenis die anders alleen plaatsvindt in landen ver weg. Dat de mens al die natuurkracht opriep daar, is alleen dan de kwestie nog niet.

Maar het boek eindigt met de ‘Open brief aan Arjen Robben’, waarin Westerman uitlegt wat het betekent dat de regio waar deze beroemde voetballer vandaan komt ineens een aardbevingszone is geworden. Om de al te gretige gaswinning. Waarbij degenen die het gas wegslurpten niet eens willen opdraaien voor de schade die dat uiteindelijk bracht.

Robben zou ook hier nuttige aanvalskunsten kunnen brengen, door ambassadeur te worden van het gebied, zo meent Frank Westerman dan.

En die activistische kant is er dus al enige tijd in zijn schrijven — wat ik geen probleem vind, passie kan nogal helpen om een overtuigend verhaal te schrijven — toch was die niet altijd zo vanzelfsprekend, zoals dit overzichtsboek leerde.