Kul oer it skouder ~ Tr. Riemersma (bes.)

► door: A.IJ. van den Berg

Voor schrijvers als Hemingway was het een vertrouwd literair gereedschap. Laat belangrijke zaken of gebeurtenissen uit het verhaal weg, en het wordt daar sterker door, zo schreef hij in ‘The Art of the Short Story’. Lezers gaan dan nadenken.

Of noem een toneelstuk Wachten op Godot, en duidelijk is dat Godot er in een grote rol in speelt. Daarvoor hoeft die niet eens te zien te zijn.

Literaire voorbeelden genoeg om te verdedigen waarom in een boek of tekst nogal wat feitelijke informatie mag ontbreken. En toch vind ik zoiets een nogal elementair gebrek dat bij de uitgave van wat toch een bronnenboek is over literatuurgeschiedenis. De kul oer it skouder is zo’n verzameling bronnen.

Riemersma draait merkwaardig om de hete brei heen met dit boek. De ruimte in zijn inleiding gebruikt hij helaas vooral om vooruit te lopen op de inhoud. En die inhoud bestaat uit wat anderen schreven over het Friese literaire tijdschrift Quatrebras [1953-1968], het tijdschrift voor experimenten. Wat die anderen schreven was doorgaans weinig vleiend.

Maar het is heel simpel, alles wat in dit boek staat, geschiedde voor mijn geboorte. Dus heb ik context nodig om de inhoud te kunnen begrijpen. Ook al omdat Riemersma nog weleens aanvoert dat er in de jaren zestig tenminste nog belangstelling was voor Friese literatuur. Dus vraag ik me gewoon een paar heel elementaire dingen af. Hoeveel mensen lazen Quatrebras? Hoe vaak kwam het uit? Hoeveel nummers zijn er in totaal van verschenen? Wie waren de redacteuren, en wat werd er van hen? Waren de openbare bibliotheken erop geabonneerd, of deden die bijvoorbeeld niet aan Fries?

Waren er wel openbare bibliotheken zoals we die nu kennen?

Nu mist de samensteller zelfs de voorkomendheid om lezers te verwijzen naar andere boeken, waar wel iets feitelijks over Quatrebras is te vinden. Met plaatjes van het uiterlijk bijvoorbeeld. Of met fascimiles van een colofon.

Ik vind het jammer de schaarse feitjes die vermeld staan, nu moeten worden ontleend aan meningen van anderen. Dat is toch of je een schouwburgvoorstelling beoordelen moet aan wat je aan gebabbel in de pauze opvangt, zonder verder iets te kunnen zien.

Of — om de vaak zo zure toon van dit boek aan te houden — het is of ik als lezer een ongeluk moet reconstrueren door wat getuigenverklaringen van mensen die een klap vernamen en sirenes langs hoorden gieren.

Wat zich nu ook wreekt, is dat Riemersma’s eerdere bronnenboek, Hoe binne de helten fallen, zo aardig compleet was. Dat boek had namelijk wel een duidelijke kern. De twee teksten die Bauke de Jong in de jaren zestig schreef, en uitsprak, tegen alle gedweep met het Fries-eigene stonden er beide in zijn geheel in. Dit maakte het juist zo aardig om te kijken hoe diens woorden door anderen ontvangen werden.

Ook de bundel Op ‘e barrikaden en der by del uit 2005 toont wel een min of meer afgerond geheel. Dit bevat een verzameling aan tijdschriftartikelen die Riemersma zelf schreef, tot 1972. Wat hij daar deze eeuw aan toevoegde als commentaar, verrijkte het geheel.

In De kul oer it skouder mist mij daarom te veel. En door die twee eerdere boeken, die voor mij wel zeer geslaagd waren, begrijp ik niet goed waarom er zo veel moet missen.

Tenzij ik aan het interpreteren ga. Tenzij ik me dan bedenk dat geloven altijd weglaten. Een fundamentele eigenschap van menig religie bestaat eruit de kwaliteiten of eigenschappen van het allerhoogste juist niet te beschrijven. Of dit zelfs te verbieden.

Misschien is dit boek daarom nog het meest te beschouwen als een late eredienst van Trinus Riemersma persoonlijk. Een eredienst aan het experiment in de literatuur, dat ook voor hem zo belangrijk zou worden. Alleen zag hij dat toentertijd nog niet. Riemersma werd in 1964 redactielid van De Tsjerne, en niet van Quatrebras. Terwijl bij De Tsjerne de grootste kritikasters tegen het experiment bleken te zitten. Toen.