State of the Art ~ Gore Vidal
Er is op het moment een nieuwe selectie uit van Gore Vidal’s artikelen. Dat boek heeft de toepasselijke titel The Selected Essays. En ik was even verheugd. Maar mij viel vervolgens op dat recensenten heel ruim citeerden uit stukken die ik allang kende.
In 1993 kwam namelijk deze turf uit; een boek bijna even dik als breed. Een bundel artikelen in drie gedeelten, die gaan over literatuur, politiek, en Vidal — ‘State of the Art’, ‘State of the Union’, en ‘State of Being’.
Slimmer dan om die nieuwe Selected Essays te kopen, was het dus om te herlezen wat al in de kast prijkte. Al stond het me tegen om alle 1.300 pagina’s opnieuw door te nemen. Niet per se om de inhoud. Maar gewoon om de tijd die ik met zo’n enorme pil bezig zou zijn.
Vidal moet met mate gelezen worden, met hoogstens een paar essays per dag. Meer roept namelijk makkelijk ergernis op over de verkeerde dingen. Hij is nu eenmaal onfeilbaar, hij is een snob, door zijn goede afkomst, en hij houdt er erg van om terloops namen van beroemdheden te droppen.
Maar tegelijk kan Gore Vidal wel schrijven, en lezen. En in zijn literaire recensies weegt nog weer andere kennis mee ook. Vidal heeft ook tal van filmscenario’s geschreven — waarvan Ben Hur wel de bekendste zal zijn.
Dus herlas ik zijn kritieken, mede om het boek over fictie van criticus James Wood, die ik van eensluidende voorkeuren verdenk.
Iedere essaybundel van Vidal is trouwens alleen de aankoop al waard, als er het stuk ‘The Top Ten Best Sellers’ in staat. Dat gaat erover welke boeken er begin januari 1973 het best verkocht werden in de VS, volgens de New York Times. Omdat hij daarin onder meer pijnlijk duidelijk aantoont welke cliché’s uit de filmkunst het tot vertelelement hebben gebracht in boeken van matige schrijvers.
Ha, daar is de spiegelscene weer, waarin de hoofdpersoon zich eens kritisch bekijkt, en de schrijver de gelegenheid neemt de ontwikkelingen tot dusver samen te vatten.
Kritisch is Vidal ook over de funeste invloed van de nouveau roman. Niet omdat hij vormexperimenten zou schuwen, maar vooral omdat die experimenten zo vaak met slecht schrijven gepaard gaan.
In alle essays over literatuur is taal de constante. En Gore Vidal spaart weinigen daarbij. W. Somerset Maugham moet het bijvoorbeeld ontgelden, omdat diens dialogen zo banaal zijn. Het is of alsof die nooit los kwam van het succes met zijn toneelstukken — waar de dialoog niet hoeft te spreken, omdat de acteurs er nog van alles mee kunnen doen.
En zo levert elk stuk — de essays bestrijken een breed terrein, van boekbespreking, tot overzichtsverhaal, en in memoriams — altijd wel éen of twee messcherpe oordelen op. Waarvan het verleidelijk is om die te citeren, maar nog beter is om die te zien schitteren in de setting van Vidal’s betoog.
Nu ja, even dan:
I have often chided my Soviet friends on the naïeveté of their country’s censorship. Newly literate and still awed by the printed word, the Russians governors are terrified by ideas. If only they knew what our governors know: that in a huge egalitarian society no idea which runs counter to the prevailing superstitions can successfully penetrate the national carapace. [1958]
[…] books are no longer read, while pieces about writers are. [1970]
During the last fifty years, the main line of the Serious American Novel has been almost exclusively concerned with the doings and feelings, often erotic, of white middle-class Americans, often schoolteachers, as they confront what they take to be life. It should be noted hat these problems seldom have anything to do with politics, with theories of education, with the nature of the good. [1980]
The century that began with a golden age in all the arts (or at least the golden twilight of one) is ending not so much without arts as without the idea of art, while the written culture that was the core of every educational system since the fifth century B.C. is now begin replaced by sounds and images electronically transmitted. [1984]
Uiteindelijk is elk essay van Vidal over literatuur dus ook een verhaal over een wereld die op het punt van verdwijnen staat. Hij verklaarde in de jaren vijftig de roman al een bedreigde kunstsoort. Niet eens om de inhoud, maar door het verdwijnen van de geïnteresseerde lezer.
Er zijn wel jongens die alles over film weten, die zo veel plattere soort van vermaak. Kennis over literatuur is geen sociaal kapitaal meer. Behalve op de universiteiten dan. Maar dat is helemaal een verkeerde ontwikkeling, volgens Vidal.
RSS feeds