Lotgevallen van de brave soldaat Švejk ~ Jaroslav Hašek

► door: A.IJ. van den Berg

Een TV-serie ging vooraf aan mijn waardering van dit boek. Lang, lang, geleden zond de Nederlandse of Duitse omroep de lotgevallen uit van de brave soldaat Švejk in de grote oorlog. Als ik me niet vergis, werd die daarbij gespeeld door Heinz Rühmann. Aan die uitzendingen hield ik als tic over om ‘melde gehorsamst’ te zeggen, als iemand mijn naam oplas van een presentielijst.

De avonturen van Švejk waren toentertijd in drie boeken vastgelegd, met een groene of grijze kaft. Ik was er gek op. Maar mijn zakgeld was niet hoog genoeg om ze aan te schaffen. Dus kocht ik pas aan het begin van deze eeuw deze heruitgave. Blind. Als goedmakertje. Zoals het een mens zo vaak pas lukt om een wens te vervullen als het verlangen al jaren gedoofd is.

Ik las er dan ook niet in, tot nu.

Nu is het herlezen van een vroege favoriet altijd gevaarlijk. Alle onbevangenheid mist om objectief van zo’n boek te kunnen genieten. Maar het viel mee — of misschien beter, het boek viel niet heel erg tegen.

Hoogstens is aan de opzet van zo’n eerste deel met lotgevallen duidelijk te merken dat het boek oorspronkelijk in losse afleveringen verscheen. Het boek bestaat uit een reeks kamerspelen; waar een roman uit éen stuk de schrijver waarschijnlijk tot andere keuzes had gedwongen, in tempo alleen al.

De lotgevallen van de brave soldaat Švejk wordt weleens het eerste anti-oorlogsboek genoemd. Het verscheen voor andere klassiekers uit het genre. Ik vermoed dat het zonder meer het grappigste anti-oorlogsboek is. Omdat onder de cynische blik van Hašek niemand iets goeds kan doen.

Het uitgangspunt is ook al vrij wreed. Toen de oorlog aanbrak die wij nu de Eerste Wereldoorlog noemen, maakte Tsjecho-Slowakije al enige eeuwen deel uit van het keizerlijke Oostenrijk. Dit betekende dat de elite er wel veroostenrijkt was, maar het gewone volk niet — en dit dictatoriale maatregelen opgelegd kreeg om koest te blijven.

Wel mocht de gewone man komen opdraven om de oorlogjes uit te vechten voor de keizer. Geen wonder daarom dat vele Tsjechen alle moeite deden om onder die dienstplicht uit te komen.

En goed, zet in zo’n decor dan een sloom-slimme man — hondenverkoper van beroep, met als specialiteit het vervalsen van stambomen — en laat die man dan braaf zo goed mogelijk alle bevelen opvolgen die de autoriteiten hem opleggen.

Chaos is het onvermijdelijke gevolg.

[is vervolgd]