Begin van een onbekend tijdperk ~ Konstantin Paustovskij

► door: A.IJ. van den Berg

Het derde boek uit Paustovski’s zesdelige autobiografie is voor velen zijn mooiste. De Arbeiderspers gaf het ook als eerste uit, jaren voor de delen die ervoor geschreven zijn.

En ik weet dat allemaal niet zo goed.

Begin van een onbekend tijdperk beslaat een kortere periode dan de delen hiervoor. Weliswaar gebeurde daarin veel. De ene revolutie lokte een contra-revolutie uit, en naast al de verschillende onderling strijdende partijen waren er ook nog vreemde mogendheden in Rusland aanwezig — de Duitsers hadden Kiev bezet. Maar Paustovski doet net of bijna alles hem in de jaren 1917 en later slechts overkwam. En dat nu geloof ik niet.

Ergens staat een cryptisch zinnetje, dat hij vanaf 1920 kon accepteren dat zijn volk een Sovjet-bewind wilde. Na dat moment zal Paustovski ook vast recht in de leer zijn geworden — omdat hij weinig anders kon. Alleen betekende die keuze wel dat hij nooit meer eerlijk kon zijn over wat hij echt dacht direct na de Februari-revolutie in 1917, die hij nog met jongensachtig enthousiasme begroette. Laat staan over alles wat daarop volgde, aan contra-revolutie en burgeroorlog.

Bovendien weet ik zelfs na drie boeken nog altijd heel weinig over Paustovski zelf. Behalve dan dat hij klein van stuk was.

Hij moest het verhaal wel door zichzelf als jonge man vertellen, en op hetzelfde moment lijkt het of Paustovski dat liever niet had gedaan. Of dat hij niet wil dat wij hem kunnen leren kennen.

Tijdens de Moskouse periode van dit boek dreigde hij bijvoorbeeld terloops gefusilleerd te worden. Enkel omdat hij een uniformjasje droeg dat hem identificeerde als student; en er een studentendivisie meevocht bij de verkeerde partij. En zo’n verhaal raast dan in net een pagina voorbij; totaal voorbijgaand aan wat mij intrigeert.

Maar dan doet hij op andere plekken weer zijn best om kunst te maken; dan staat alles rustig een hele pagina stil om hem de ruimte te geven voor homerische vergelijkingen.

Het is met de literatuur als met het zachte ruisen van een zeeschelp: het wekt in ons het verlangen om de onmetelijke en stille wateren te aanschouwen die blauw in de ochtendnevel schemeren, een nostalgie naar de wolken die als zilveren rook opstijgen naar het zenith, een nostalgie naar zeeën van ozon die in vochtige bossen ontstaan en verfrissend aandoen, naar een eeuwige zomer, naar een heldere kinderstem, naar een algehele stilte, metgezellin van overpeinzingen. Door een soort verre en toch ook weer heel nabije resonans brengt de literatuur ons nader tot de gouden eeuw van onze gedachten, daden en gevoelens. [177]

Enfin, zulke passages verslijten vele mensen vast voor mooi. Terwijl ik er altijd bij in slaap val.

Door de vele wisselingen van decor had dit boek inderdaad nog wel iets. Helaas gaat de vaart er behoorlijk uit naar het einde toe.

wordt vervolgd