Hoe een CIA-agent zijn geheugen hervond ~ Harald Merckelbach & Marco Jelicic

► door: A.IJ. van den Berg

Er zijn momenten waarop wat iemands zich herinnert, of wat diens verbeeldingskracht produceert, bijzonder veel uitmaakt voor een leven.

Merckelbach & Jelicic keken onder meer naar wat er gebeurde in de rechtszaak tegen Ina Post. Dat is een bejaardenverzorgster die in 1987 veroordeeld werd op doodslag van éen van de ouderen die ze hielp. Maar die daarbij weleens onder een veel te zware druk de bekentenissen kan hebben gedaan, die tot de veroordeling leidden.

Ze heeft de persoonlijkheid om makkelijk in andermans verhalen mee te gaan, en het anderen naar de zin te maken, volgens de onderzoekers. En bij een urenlang verhoor levert dat vertekende uitkomsten op. Dus zeggen haar bekentenissen niet per se iets.

Pas recent heeft de rechterlijke macht in Nederland die fout eindelijk rechtgezet. Slechts ten koste van een grotendeels verwoest leven.

Tegelijk zijn er ook mensen die geheugenverlies, of andere mentale moeilijkheden, faken omdat ze daar beter van kunnen worden. Uitkeringen, verzekeringsgelden, of verblijfsvergunningen, kunnen heel goed afhangen van een valse verklaring.

Om nog maar te zwijgen over gerechtelijke vervolging, in zaken zoals die tegen een dictator Pinochet; een man die voorwendde niets meer te weten.

Hoe een CIA-agent zijn geheugen hervond is een rijk boek. De auteurs wisselen in dit boek case studies af met beschouwingen over wat bekend is over het autobiografische geheugen.

Merckelbach schreef alleen eerder wel de studie Hervonden herinneringen en andere misverstanden, samen met H.F.M. Crombag. En dus gaat ook dit boek van hem en Jelicic voor een deel daarover. Het is vanzelfsprekend nogal een pijnlijk gegeven dat heel wat rechtszaken over sexueel misbruik voortkwamen uit onbenul van bemoeizuchtige hulpverleners. Die koppelden te snel de klachten van hun vrouwelijke cliënten aan onverwerkte problemen uit het verleden. En zadelden deze zo op met valse herinneringen aan verkrachtingen door familieleden.

Opnieuw laat Merckelbach zien dat totale verdringing van onaangename herinneringen niet bestaat. Dat hebben mensen als de overlevenden van de concentratiekampen wel bewezen.

Enfin. Op het kaft van dit boek noemt misdaadverslaggever Peter de Vries het ‘verplichte literatuur’; en dat zal zijn omdat er nogal wat gerechtelijke dwalingen in het boek voorkomen. En ja, verplichte literatuur mag dit boek heten voor wie nooit over de besproken onderwerpen heeft nagedacht.

Voor mij leverde het een wat wisselende leeservaring op. Zo kende ik Hervonden herinneringen en andere misverstanden al, en nog vele andere boeken over het geheugen, of over problemen in de rechtspraak. Ik las vooral nieuws als het ging om wat er te testen is over iemands manier van functioneren, en hoe dit dan gebeurt.

Vraag ik me daarbij wel af in hoeverre ze alle informatie hebben gegeven over die testen; en of dit niet ook een soort handboek voor simulanten is geworden.