Cultuur van het nieuwe kapitalisme ~ Richard Sennett

Merkwaardige titel kreeg deze collectie van een viertal lezingen. Sennett heeft een goed-linkse achtergond, en zal dus bewust gekozen hebben voor de verholen maatschappijkritiek. Mij lijkt alleen dat er aan het kapitalisme niet zo veel oud of nieuw kan zijn. Mensen worden uitgebuit door andere mensen. Direct of indirect.

Hoe werk en samenleving georganiseerd worden, daar verschuift juist wel nogal wat in. Wat vervolgens invloed heeft op mensen. Waardoor andere van hun eigenschappen beloond worden dan voorheen.

Sennett somt het probleem netjes op in de inleiding tot De cultuur van het nieuwe kapitalisme. Wie in deze tijd van versplinterde aandacht wil slagen, moet drie problemen oplossen.

Het eerste heeft betrekking op tijd: hoe onderhoud je kortstondige relaties, en hoe red je jezelf, terwijl je van de ene naar de andere taak, van de ene naar de andere baan, van de ene naar de andere plaats trekt? […]
Het tweede probleem heeft betrekking op talent: hoe je nieuwe vaardigheden kunt opdoen, potentiële talenten kunt aanboren, aangezien de eisen van de realiteit verschuiven. […] De moderne cultuur stelt in de plaats van vakmanschap een concept van meritocratie, waarin het om potentieel talent en niet om prestaties uit het verleden draait.
Het derde probleem vloeit hieruit voort. Dit heeft betrekking op overgave, op hoe je het verleden moet loslaten. […] [11]

Vervolgens gaat het boek er dan over hoe de samenleving naar individuen kijkt. Want, in hoe alles georganiseerd is, zitten nogal wat aannames, en ontstaan daardoor soms geheel rigide grenzen.

Het belangrijkste deel van dit boek was mij betreft ook Sennett’s essay over de opkomst van bureaucratie, en hoe de inrichting van die bureaucratie ons leven vormgeeft. Zo wordt bijvoorbeeld door de huidige crisis pijnlijk duidelijk hoe onze economie werkt met uitgestelde beloningen. Pensioenpremie moeten betalen, wordt dan een vreemd soort solidariteit van de twintigers en dertigers van nu, voor wie waarschijnlijk helemaal geen prettig pensioen wacht op latere leeftijd.

Sennett’s tweede boekdoel heet ‘Talent en het spook van de overbodigheid’. En wie dan bedenkt wat de gigantische jeugdwerkloosheid in landen als Spanje en Italië betekent, kan het nog wel krasser verzinnen als de auteur deed. De actualiteit heeft dit essay misschien wat achterhaald.

Waarop de rest van De cultuur van het nieuwe kapitalisme gaat over zaken als betrokkenheid, en identiteit. Waarbij Nederland nog tot leidend voorbeeld wordt genoemd. Want dat alle vrouwen hier parttime werken, lijkt ineens heel mooi, voor iemand uit een land waar er maar twee mogelijkheden zijn. Of je werkt, vrijwel continue. Of je werkt niet. En daar is alles op ingericht, tot en met het sociale stelsel aan toe.

In theorie kunnen de Nederlandse burgertrutjes dus tot voorbeeld dienen voor hoe het in de rest van de wereld verder moet. En wie had dat ooit gedacht?