Hier gebeurt nooit iets ~ Ton van Dijk

Het gesprek kwam op Zeeman.

Bedoeld werd Michaël Zeeman [1958 – 2009]. Jammer genoeg. Al was zijn achternaam voor de andere aanwezigen blijkbaar genoeg om te weten over wie het ging. Want ik had als wetenschapshistoricus veel meer te zeggen gehad over Pieter Zeeman. Die heeft tenminste nog eens iets echt memorabels gedaan.

En hij werd geprezen, Michaël Zeeman. Toen hij dingen organiseerde in Leeuwarden gebeurde daar tenminste nog eens wat. Tegenwoordig was het behelpen, met al die zogenaamd professionele krachten in de circuitjes, die daar zonder bezieling of kennis hun programmaatje deden. Als er al iets plaatsvond.

Ik had daar niets over te zeggen. Al was het maar omdat ik Michael Zeeman niet heb meegemaakt als organisator van literaire activiteiten, en zelfs niet als boekhandelaar.

Hem heb ik slechts objectief als lezer kunnen beoordelen – waarbij mijn voornaamste indruk is dat het grote publiek wel van heel weinig onder de indruk kan raken.

Maar dat zei ik niet hardop. Net zomin als op de grote complimenten over de charme van Michaël Zeeman mijn standaardreactie volgde dat oplichters altijd heel charmant zijn. Anders zouden ze niet zo makkelijk slachtoffers maken.

De stemming was er niet naar om nu eens flink te relativeren. Bovendien schoot mijn kennis terzake behoorlijk tekort. Het meeste wat ik kon inbrengen tegen Michaël Zeeman als mens leek me allereerst gebaseerd op achterklap en van horen zeggen.

Vandaar dat ik toch nog eens Hier gebeurt nooit iets las, van Ton van Dijk. Dat is een bundel met onder meer een portret van Michaël Zeeman, naast andere reportages uit het begin van de jaren negentig. Een verzameling met journalistiek werk van iemand die net even iets meer tijd nam om het verhaal op te tekenen achter wat scharrelaars aan de zelfkant en mensen die vaak bij toeval misdadiger werden. Een boek kortom zoals er te weinig verschijnen. Journalisten hier tekenen liever op wat politici hen vertellen.

Van Dijk’s reportage over ‘De bizarre boekencollectie van een bibliomaan’ is het langste stuk uit de bundel. En aan dit portret van Michaël Zeeman is vrij duidelijk te lezen dat deze toen nog leefde; en mogelijk diens invloed aanwenden kon. De meeste ‘character witnesses’ uit zijn periode als Chef cultuur bij De Volkskrant worden anoniem geciteerd.

De betrokkenen bij de boekendiefstal van De Tille komen dan wel weer uitgebreid aan het woord. Volgens eigenaar Thys Dykstra moet Michaël Zeeman enkele jaren lang voor meer dan een ton aan boeken per jaar meegenomen hebben naar huis. [Later noemde hij een bedrag van zeven ton als schade].

Het voornaamste bewijs daarvoor is dat zijn bedrijf er zakelijk verrassend snel weer bovenop kwam nadat ‘de lintworm’ ontslagen was; en Leeuwarden verlaten had voor een plek waar niemand hem kende; en hij opnieuw beginnen kon.

Zeker is ook dat Zeeman een wel opmerkelijk rijke bibliotheek had voor iemand met een parttime-baan bij een boekhandel, en een deeltijdbetrekking als student-assistent op de universiteit.

Zelf heeft hij altijd beweerd dat zijn verzameling volkomen vanzelf tot stand was gekomen. Zo betaalde de boekhandel hem de overuren in nature uit, en ontving hij vaak boeken voor zijn andere activiteiten.

Tot een strafzaak tegen hem is het ook nooit gekomen. Volgens Dykstra omdat het bewijs niet rond te krijgen was. In Zeeman’s bibliotheek was niet te zien welke boeken daar eerlijk in thuis hoorden, en welke hij van zijn werkgever gepikt had. Evenmin was boekhoudkundig aan te tonen dat Zeeman in zijn positie als hoofd van de afdeling wetenschap van de boekhandel grote sommen geld had verduisterd. Vanzelfsprekend omdat die administratie niet op orde was.

In 2010 kwam de bibliotheek van de inmiddels overleden Michaël Zeeman ter veiling. Ton van Dijk is daar toen nog met dezelfde Thys Dykstra gaan kijken. Ook dat leverde een voor de buitenstaander amusante reportage op. Bundeling ergens zou mooi zijn.