Utz ~ Bruce Chatwin
Misschien had ik niet ook al autobiografisch werk van Bruce Chatwin moeten lezen. En gewoon eerst de vijf hoofdwerken op volgorde zullen doornemen. Ik weet nu van alles over de schrijver. En dat kleurt dan weer mijn ideeën over zijn autonome werk.
Utz werd het laatste boek dat hij schreef. Het is een korte roman over een verzamelaar van Meissen porselein; die een unieke en zeer waardevolle collectie opbouwde.
Deze man, genaamd Kaspar Utz, is van lage adel uit Bohemen. En Bohemen hoort als het boek speelt tot het communistische Tsjecho-Slowakije, waar ze dus niet aan adel doen. De hele verzameling van duizenden stukken moet hij daarom op zijn kleine tweekamer-appartement bewaren.
Daarbij is het een klein wonder dat hij zijn porselein nog hebben mag. De Staat had dat spul ook kunnen onteigenen. Alleen valt het porselein in een door de bureaucratie onbeschreven gebied; wat ambtenaren zelden tot zelfstandig handelen aanzet. Schilderijen waren Utz zeker afgepakt, maar aardewerk kan nu net ook gebruikt worden als huisraad.
Wonderlijk genoeg levert het bezit van de kostbare Meissen-collectie Utz nog bewegingsvrijheid op ook. Hij mag als éen der weinigen elk jaar even het benauwende Tsjecho-Slowakije uit. Omdat de autoriteiten er zeker van zijn dat hij terug zal keren — om de verzameling. Die gijzelt hem.
Dit verhaal wordt langzaam geconstrueerd door een bezoeker uit het vrije westen, in wie Bruce Chatwin kan worden vermoed. Die had ook verstand van kunst; hij werkte zich ooit op tot directeurtje bij Sotheby’s.
En ik ben nu, met de kennis over zijn leven, geneigd deze roman te zien als een denkexercitie over de waarde van eigendommen. Want Chatwin had in principe niets meer met bezit. Die wilde liefst zo vrij mogelijk zijn om te kunnen reizen. Zijn werk in de kunsthandel had hem bovendien enige blijvende allergieën opgeleverd.
Niet weinigen zien deze roman als het meesterwerk van Chatwin — want er komt eindelijk eens liefde in een boek van hem voor. Waar ik denk: zien jullie dan niet tot welke gigantische offers Utz bereid is om die onnozele beeldjes en schoteltjes van hem maar in bezit te houden?
Hij bleef daardoor onder het Communistische juk leven. En hij trouwde er zelfs zijn huishoudster voor, omdat hij anders niet in dat tweekamer-appartement had mogen blijven wonen.
Toch, de roman heeft een onverwacht slot. Met een raadsel ook, wat het einde prettig open maakt.
En in die zin ga ik dus wel met die menigte mee. Utz is schrijftechnisch zeker het beste boek van Bruce Chatwin. Hij greep daarin voor de verandering eens niet boven zijn macht.
RSS feeds