Free Will ~ Sam Harris
Dat ik deze woorden hier plaatste, was een bewuste daad. Voortkomend uit mijn vrije wil — zo u wilt. Wat daarmee bewijzen zou dat er zoiets als ‘vrije wil’ bestaat.
Alleen had ik toch betrekkelijk weinig controle over welke woorden hier precies kwamen te staan. Of over de tijd die het duurde om dit boeklogje te schrijven; al is dat hoogstens tot op zekere hoogte waar; want binnen twintig minuten moest dit toch wel klaar zijn. En het gebrek aan controle dat er was na mijn beslissing om dit tekstje te schrijven, zou juist bewijzen dat ‘vrije wil’ een illusie is.
Als ik Sam Harris tenminste geloven mag.
Zijn Free Will is een relatief kort pamflet waarin de auteur twee dingen doet. Hij vat millennia aan discussie samen over het onderwerp ‘vrije wil’ door de argumenten onder te verdelen in verschillende denkrichtingen; die vanzelfsprekend elk een eigen blindheid hebben. En Harris betoogt vervolgens dat vrije wil niet kan bestaan.
It is not that free will is simply an illusion–our experience is not merely delivering a distorted view of reality. Rather, we are mistaken about our experience. Not only are we not as free as we think we are–we do not feel as free as we think we do. Our sense of our own freedom results from our not paying close attention to what it is like to be us. The moment we pay attention, it is possible to see that free will is nowhere to be found, and our experience is perfectly compatible with this truth. Thoughts and intentions simply arise in the mind. What else could they do? The truth about us is stranger than many suppose: The illusion of free will itself is an illusion. [64]
Nu denk ik misschien iets te makkelijk over dit onderwerp, om ook Harris’ pamflet heel grondig te willen analyseren. Ik meen nog altijd dat ‘vrije wil’ niet zozeer een illusie is, als wel een vruchteloos begrip bedacht in duisterder tijden, dat toen misschien nut had om houvast te hebben. Wat het begrip eigenlijk tot zoiets onhandigs als ‘flogiston’ maakt, of welk willekeurig inmiddels achterhaald wetenschappelijk inzicht ook.
Want ideeën kunnen ook zo makkelijk het denken verduisteren.
Vasthouden aan de idee ‘vrije wil’ in tijden van hersenscans — die aantonen dat we al besluiten voordat we ons bewust zijn te hebben besloten — lijkt me daarmee niet heel handig.
Alleen mag ik van Sam Harris niet zo denken. Ik zou daarmee namelijk net doen wat hij aan zijn vriend Daniel Dennett verwijt — over ‘vrije wil’ redeneren door de hele idee buiten de discussie te stellen.
En wellicht heeft Harris daarin gelijk.
Niet omdat ik zijn betoog nu per se geloof. Nee, eerder om een gegeven dat hij nog buiten het boek heeft gehouden ook. Want voor mij is nadenken over ‘vrije wil’ iets academisch; dat verder geen gevolgen heeft. Maar niet te ontkennen is dat de discussie over dit begrip onderhuids wel woekert in juridische zaken, en zeker ook in de politiek.
We bewegen zo langzamerhand toch naar een samenleving toe die hardvochtig stelt: als je arm bent, is dat geheel jouw eigen keuze. Politici pretenderen dus dat vrije wil bestaat.
En alle religies bewijzen: iets hoeft helemaal niet te bestaan om toch geloofd te worden.
[ is vervolgd ]
RSS feeds