Morele landschap ~ Sam Harris
Er werd me eens gevraagd welke origineel Nederlandstalige publicaties ik het meest vond ontbreken in de huidige boekhandel. Waarop mijn antwoord na enig beraad luidde: echt goede non-fictie. Zoals bijvoorbeeld goed geschreven populair-wetenschappelijke boeken over maatschappelijke onderwerpen. Want veel van wat hier in dat genre verschijnt, is vertaald. Niet zelden uit het Amerikaans bovendien.
En in de VS liggen de gevoeligheden anders. Het land is bijvoorbeeld absurd religieus, naar onze begrippen. Net als dat het bizar gewelddadig is. En dan niet eens alleen binnenslands. De VS als land begon meer dan 180 gewapende conflicten en oorlogen na 1945.
Daardoor heeft de boekhandel er ook andere niches; en voelen auteurs zich tot andere onderwerpen aangetrokken dan ons hier bezighouden.
Sam Harris [1967] bijvoorbeeld is éen van de Amerikaanse auteurs die zich op de lucratieve markt beweegt van boeken die de waarheden van religies relativeren. En heel interessant kan ik die uitgaven niet vinden, wie ze ook schrijven, omdat het hierbij telkens om pamfletten gaat in een oorlog die hier niet zo gevoerd wordt.
Toch zijn al deze boeken naar het Nederlands vertaald.
Het morele landschap is éen van deze uitgaven. En hierin bestrijdt Harris de merkwaardige idee dat alleen gelovigen een moraal zouden kennen.
De auteur vind daarbij vooral dat de wetenschap zich er meer aan gelegen moet laten liggen om normen en waarden te stellen.
Vervolgens negeert Harris in dit boek merkwaardig genoeg totaal wat er aan wetenschap is over zijn onderwerp. Want als de belangrijkste morele kwestie het algemene menselijke welzijn is, dan hebben nogal wat auteurs nagedacht over wat mensen gelukkig maakt. Sam Harris negeert al deze literatuur.
Ontbreekt bij hem ook al het besef dat wetenschappelijke inzichten voor alles gebruikt kunnen worden. Zowel goede als kwade zaken. Iedereen die nadenkt over hoe wetenschappelijk onderzoek bijvoorbeeld gefinancierd wordt hier, ziet meteen al dat er tal van gebieden zijn waar onderzoekers juist beter niet hun waarheden kunnen opdringen aan iedereen.
De problemen die Big Pharma oplevert voor de medische wetenschap zijn al uitgebreid aan bod gekomen op boeklog.
Had ik ook nog van alles over voedsel kunnen schrijven. Want in Nederland is bijvoorbeeld een Voedingscentrum actief, dat claimt onafhankelijke informatie te bieden, terwijl het daarbij met regelmaat onzin verspreid — nogal vaak worden producten geprezen die een grote sponsor van dit centrum als Unilever maakt.
Terwijl aan eten nogal wat moraal kleeft — en zelfs politici ineens deze moraal willen prediken, met al hun ideeën over een vettax of een suikerheffing.
Zoals de Joden hun spijswetten hebben, kennen Moslims een ramadan, en vraten katholieken geen vlees op vrijdag. Christenen eten bovendien telkens hun God op in de kerk. Dat er een bepaalde moraal bestaat, heeft zo vaak allereerst rituele betekenis; het doel staat los van het middel. Leef tezamen dezelfde voedselrichtlijnen na en er ontstaat een band onderling. En wat zijn religies sociologisch gezien anders dan allereerst mechanismen om groepsverbanden vast te leggen?
Eén van de wezenlijke problemen van religie is alleen dat georganiseerde vormen van geloof altijd misbruikt zijn door machthebbers, die het bindende element daarin zo makkelijk konden benutten om mensen te kleineren of te knechten.
Harris stelt op zich een belangrijk probleem aan de orde. Want niemand komt met een perfect gevormd moraal ter wereld. Maar, de mens is een sociaal dier, dat bovendien tot in grote perfectie communiceren kan. Veel normen en waarden zit er daarom al heel snel in; onze ideeën over wat rechtvaardig is, en wat niet, uiten zich doorgaans ook al heel jong.
Wordt vervolgens de zaak of wij daarop eerst ons eigenste eigenbelang leren na te streven — of zelfs leren om te denken dat een maatschappij die zo is ingericht de beste maatschappij zou zijn. Of dat we leren dat er groepsbelangen zijn die gaan boven dat eigenbelang.
En dan komt Harris uit een land met een ‘American Dream’, waar zelfs de meest kansloze dakloze nog in gelooft. En dan kom ik als lezer uit een land met een lange traditie van samenwerken; want gebeurde dat niet, dan stroomde al ons land telkens weer onder water.
Dus dan lees ik zo’n boek als dit helaas al gauw om te zien wat er niet aan deugt.
RSS feeds