Verraden testamenten ~ Milan Kundera
Kafka moet de schrijver zijn die de meeste kastruimte inneemt bij mij, in verhouding tot de bestede tijd. Vele malen meer boeken bezit ik van en over hem dan ik ooit zal lezen.
Met zijn verzamelde prozawerk lijkt me alles wel gezegd ook.
En delen daarvan heb ik wel degelijk meerdere malen gelezen.
Maar dat dagboek van hem, of al die brievenverzamelingen, zoals dat indertijd vreselijk dure deeltje privé-domein over de correspondentie met Max Brod. Ze voegen niets toe. Nee. Doen eerder af.
Hoogstens is er buiten het proza nog die vreemde brief aan zijn vader — die me tegelijk plaatsvervangende schaamte geeft dat die überhaupt is uitgebracht.
Zwijg ik nog over iedereen die meende Kafka te moeten gaan uitleggen.
En in die zin keek ik er niet naar uit om Verraden testamenten van Milan Kundera te herlezen — dat alleen al in de titel lijkt te verwijzen naar de ontrouw van Max Brod aan zijn vriend Franz Kafka; door diens werk niet zoals gewenst te verbranden na zijn dood. Brod zag er juist een levenstaak in Kafka te promoten.
Kundera vindt net als ik de publicatie van de brief aan Kafka’s vader, die de man zelf nooit durfde te versturen, verraad. Maar die daad wordt nog afgedaan in een enkele zin.
Een nog groter verraad van Brod aan zijn vriend lijkt te geweest dat hij Kitsch van Kafka heeft gemaakt. Toonaangevend voor het beeld dat wij van Franz Kafka hebben, schijnt de sleutelroman te zijn die Brod aan hem wijdde. En waaraan hij als heilige voorkomt.
Is vanzelfsprekend hierover dan weer op te merken dat Milan Kundera allergisch voor Kitsch is — net als alle overige interpretatoren altijd eigen vooroordelen aanbrengen in hun waarnemingen.
Verraden testamenten gaat overigens ook over het werk van Gombrowicz, of over de componist Janáček. Onder meer. Die zich weliswaar van een medium bediende dat geen vertaling nodig had om begrepen te worden, en toch zo veel minder bekend werd buiten eigen land dan Kafka.
Timing bepaalt soms alles.
Janáček begon met traditionele muziekstukken om langzamerhand tot grotere abstractie over te gaan. En hoewel hij modernistisch werd vanuit een heel ander uitgangspunt dan Alban Berg of Schönberg werden deze bekender dan hem in deze stroming, omdat hij later was.
Biedt deze bundel ook al de kern verschillende ideeën, die Kundera later beter heeft uitgewerkt in het lange essay Le rideau [Het doek].
Zo ziet hij de ontwikkeling van de roman graag pan-Europees; waarbij verschillende streken telkens avant-garde zijn, waarop andere gebieden het voortouw overnemen.
Volgens Kundera kon de Russische roman bloeien door de kennis daar van de toonaangevende Franse fictie. Waarna de Scandinavische roman verderging op waar de Russen waren gekomen.
Alleen noemt hij dan geen enkele maal de namen van die Scandinavische giganten, of de titels van hun werk.
En ook spreekt Kundera’s idee een ander stokpaardje tegen van hem — dat van de weinig benijdenswaardige positie van de kleine Europese landen. Want had Milan Kundera ooit zo veel van over de grens gelezen ware het Tsjechisch geen kleine taal geweest; waardoor er voor de uitgevers veel buitenland was om uit te vertalen?
Neemt niet weg dat het raadsel blijft waarom ik Kundera wel met graagte over ‘de roman’ zie filosoferen, en daar bij zo veel Nederlandse anderen enorme moeite bij houd.
RSS feeds