Zorg dat je een gekkenbriefje krijgt ~ Ger Verrips

► door: A.IJ. van den Berg

In een recent opiniestuk over de laffe braafheid van Nederlandse auteurs, die daarom wel nooit de Nobelprijs voor literatuur zullen krijgen, stond éen zin die mij tot nadenken stemde.

Wie van onze schrijvers nam eigenlijk een moedig standpunt in over onze koloniale oorlog in Nederlands-Indië?

Ook al omdat het mij vrij moeilijk lijkt om schrijvers, van boeken, die tijd vergen om te rijpen, in hun romans beslissende opmerkingen te laten plaatsen over actuele ontwikkelingen. Die immers soms hoogstens even duren.

Wie van onze schrijvers nam eigenlijk een moedig standpunt in over de kwestie zwarte piet?

Er spelen grote problemen in deze tijd, die om een intelligente reactie vragen, en waarvan ik me afvraag of de litteratuur werkelijk nog het aangewezen middel is om de goegemeente nu eens echt te informeren. Zelfs niet als je het standpunt inneem — wat ik niet doe — dat kunst de nobele taak heeft om mensen beter te laten kijken.

Ja, Jan Terlouw kon indertijd nog een jeugdroman wijden aan een miniem onderdeeltje van de Deltawerken — moest die Oosterschelde helemaal afgesloten worden, of niet? Maar een roman die neutraal informeert over de gevolgen van de opwarming van de aarde, en de mogelijkheden daar nog iets tegen te doen, lijkt me onmogelijk te schrijven.

Moest zo’n boek bovendien in de publieke opinie strijden tegen een georganiseerd kamp wat ontkent dat menselijk handelen het klimaat verandert; en dat met miljoenenbedragen gesteund wordt door de olie-industrie.

Schrijvers blinken voor mij allereerst uit in terugblikken. In het daarbij samenballen van gebeurtenissen en ervaringen tot een lopend verhaal; wat dan orde schept uit chaos. En door dat opiniestuk ging ik me dus wel afvragen wat voor mij dé roman is over wat de Nederlanders misdeden in Indonesië tijdens de onafhankelijkheidsstrijd daar.

Wil ik overigens niet suggereren een overzicht te hebben van alles dat over dit thema verscheen.

Achteraf.

En dan lijkt me Ger Verrips kleine roman, Zorg dat je een gekkenbriefje krijgt, niet de minste poging. Mede omdat dit boek net iets later in de tijd speelt. Rond 1950. Toen de Korea-oorlog uitbrak.

Verrips verwerkte in deze uitgave het autobiografische gegeven dat hij per se niet naar Indonesië uitgezonden wilde worden, of naar Korea; om daar dan zij-aan-zij met oud-SS’ers voor het vaderland te vechten. Alleen zag hij slechts éen mogelijkheid om daar onderuit te komen. Hij moest afgekeurd worden, om zijn geestelijke stabiliteit.

Extra probleem daarbij was dat hij al dienst genomen had.

En dan bleek het nu niet het verhaal van de dienstplichtig soldaat Jeroen van Jossen te zijn in deze roman dat mij interesseerde. Terwijl dit boek toen ik dienstweigerde toch wel degelijk groot nut heeft gehad om vorm te geven aan mijn weerzin tegenover de onterechte plicht. Misschien hoort deze uitgave daarom zelfs wel thuis in het bescheiden rijtje van bepalende boeken.

Van Jossen’s verhaal verloopt rechttoe-rechtaan, was daarom niet heel interessant om te herlezen, en pakte voor mij nog het boeiendst uit als er persoonlijke herinneringen worden ingebracht over wat dit personage meemaakte tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Zorg dat je een gekkenbriefje krijgt bleek nu vooral interessant te zijn om het decor waarin dit boek zich voor een deel afspeelt. Dat militaire ziekenhuis voor zenuwlijders. Waar veteranen van verschillende oorlogen dan, en van het Koninklijk Nederlandsch-Indisch Leger (KNIL), terecht zijn gekomen. En waar steeds flarden aan verhaal doorklinken van de gruwelen die hen waarschijnlijk een posttraumatische stressstoornis opleverden.

Zulke terzijdes volstaan de goede lezer wel. Lang alles niet hoeft te worden uitgespeld.

Ger Verrips publiceerde zijn roman in 1973. De Excessennota, over wat Nederlandse militairen misdaan hadden in Indonesië, dateert uit 1969. Dat deze nota ietwat negeert dat ‘ons’ hele leger daar oorlogsmisdaden pleegde, volgens een historicus, leverde in september 2016 nog weer grote krantenkoppen op.

Ik sta alleen van niets te kijken over wat daar al dan niet kan hebben plaatsgehad. En dat komt toch door Ger Verrips. Moest ik wel toegeven dat er ook een film bestaat naar diens verhaal, en ik niet weet wat me eerder onder ogen kwam. Film, of boek? Deze uitgave was voor mij in elk geval waardevol genoeg om te kopen indertijd. En dat gebeurde toen nog niet zo vaak. Daartoe moest een titel zich al bewezen hebben.