Macht door representatie ~ F.R. Ankersmit

► door: A.IJ. van den Berg

Waarom werkt de democratie niet goed? Omdat het grootste probleem binnen onze maatschappij is dat politieke besluiten altijd zo veel onbedoelde gevolgen met zich meebrengen. Handelingen desintegreren. Nooit eerder is de afstand tussen intentie en het resultaat van ons collectief handelen zo groot geweest.

Deze, en nog vele andere verrassende uitspraken doet de Groninger hoogleraar Frank Ankersmit in dit boek, dat daardoor nogal verfrissend was om te lezen. Er even van afgezien dat toch nogal wat filosofische basiskennis verondersteld wordt bij de lezer, en die ook in staat moet zijn Franse citaten te ontcijferen.

Ankersmit probeert in de reeks Exploraties aan te tonen dat de gebruikelijke politieke filosofie impotent is geworden, omdat daarin nooit het besef leefde dat in een democratie de politiek maar een beperkte invloed heeft. En toen dit uiteindelijk wel beseft werd, leidde dat tot een merkwaardig paradoxaal beleid. Zoals in het idee dat door privatisering en andere deregulering de overheid meer greep op de werkelijkheid zou krijgen; altijd nog in dat streven naar beheersing. In Macht door representatie bepleit de schrijver daarom de voordelen van een esthetische politieke filosofie.

In zo’n esthetische filosofie ligt het accent op afstand en vermijding. Dit maakt het dan beter mogelijk om te begrijpen wat macht inhoudt, bijvoorbeeld. Omdat niet alleen de macht- en beheersmechanismen bestreken worden, maar ook al die eerder onbedoelde gevolgen; de censuur zowel als de zelfcensuur die daar mede het gevolg van zal zijn.

En het is prettig om politiek eens zo uitgelegd te krijgen. Want, waar Vuijsje of Mak eerst de werkelijkheid beschreven en van daaruit algemenere conclusies probeerden te betrekken, slaagden ze daar eigenlijk niet in. Ankersmit daarentegen probeert eerst die algemene principes te verwoorden, en reikt mij daarmee een heel nieuw gereedschap aan voor analyses.

Wel moet gezegd worden dat Ankersmit zelf zijn methode dan vooral toepast om het politieke bedrijf in Nederland te kraken, in de schaarse praktijkvoorbeelden die hij geeft. Al komt hij daarbij soms toch tot heel verrassende conclusies. Zo vindt hij merkwaardig aan de IRT-enquête dat daarin de wetgevende macht de uitvoerende macht aanklaagt, terwijl de fout nu net bij de wetgever lag; die zadelde de opsporingsdiensten met een onwerkbaar drugs- en opsporingsbeleid op.

Maar zijn esthetische politieke filosofie leidt hem er ook toe om de meeste mogelijkheden tot hervormingen te zien in de politieke partij. Want, de staat is te star en machtig, en de bevolking van buitenaf nauwelijks tot ander gedrag aan te zetten.

En dat vind ik dan weer bijna naïef gedacht. Als politieke partijen in Nederland op het moment meer zijn dan uitzendbureaus voor leuke baantjes in de publieke sector, hebben ze dat mij goed verborgen weten te houden. Beleid is daar niet eens secundair, maar komt hoogstens op een derde plaats. Na de machtshonger en de verdeling van baantjes.

Er nog even van afgezien dat om carrière in de politiek te maken een morele corruptie nodig is, die nu juist nooit met macht beloond zou mogen worden.