R.U.R. ~ Karel Čapek

Toneelwerk zal nooit bedoeld zijn om stil te worden gelezen. Maar ik kan me niet heugen ooit een uitvoering van R.U.R. aangekondigd te hebben gezien. En Čapek’s stuk is wel een klassieker die ik nu eens wilde kennen.

Aan dit toneelstuk is het woord robot te danken, dat ontleend werd aan een Tsjechische term voor ‘dom hard werken’. Alleen hebben de robots in dit toneelstuk een biologische oorsprong, anders de machines uit onze tijd. Toch worden ze wel degelijk in een fabriek vervaardigd, en was er slim ingenieurswerk voor nodig om de robots te kunnen maken.

Dat leverde uiteindelijk ook een geweldig resultaat op. Eén robot kan zonder vragen het werk verrichten van tweeënhalve arbeider, voor aanmerkelijk lagere kosten. Hun uitvinding lijkt een zegen voor de mensheid te zijn.

Of niet?

Toen Čapek dit toneelstuk schreef waren net miljoenen jonge mannen in de loopgraven gecrepeerd. Willoze soldaatjes. Uit hun stellingen het niemandsland ingejaagd door domme autoriteiten. Dat zal iedere toeschouwer van de oervoorstellingen hebben geweten.

En wat zijn de gevaren als miljoenen dommekrachten ingezet kunnen worden door éen hitser met een idee?

Dit toneelstuk is een science fiction-verhaal, dat begrepen kan worden als een dystopie, maar ook weer als een scheppingsmythe. En ik vind de vorm wel mooi. Helder. Simpel. Čapek heeft het vaker, net als Kafka, dat zijn verhalen prachtig afgerond lijken. Tot de interpretatie begint.

Tot de interpretatie begint.