Aap en de filosoof ~ Frans de Waal

► door: A.IJ. van den Berg

Primatoloog Frans de Waal hield in 2003 de Tanner-lezingen aan de universiteit Princeton. Daarop mochten enkele andere wetenschappers hun — meestal nogal filosofisch georiënteerde — antwoorden formuleren. Waarop De Waal uiteindelijk nog weer met een repliek kwam.

De weerslag van deze discussie staat in dit boekje.

En het is De Waal te prijzen dat hij die eeuwige discussie over de oorsprong van de moraal van nieuwe argumenten voorziet. Dat is een discussie waarin nogal eens merkwaardige stellingen worden ingenomen. Vooral door gelovigen, die zeker weten dat moraal een soort boekhouden is. De eindafrekening volgt namelijk nog wel, als alles eindelijk opgeteld kan worden. Eén der merkwaardigste titels op boeklog verzameld is voor mij Is alles geoorloofd als God niet bestaat?

Kort gezegd zijn wij nogal geneigd alles slechte dingen die mensen doen te wijten aan onze dierlijke oorsprong, aldus De Waal. Terwijl alle goeds zou komen uit wat wij samen aan cultuur hebben geschapen. Maar De Waal wijst er vervolgens op dat mensapen ook goed voor elkaar kunnen zijn, en wel degelijk empathie hebben.

Zijn ervaringen in het onderzoek van de primaten zet hij vervolgens om in een aanval op het “vernisdenken”, wat zou stellen dat cultuur maar een dun aangeleerd laagje is over onze beestachtige natuur.

De repliek in dit boek komt er vooral op neer dat De Waal overdrijft als hij zijn versie van de vernistheorie geeft, omdat werkelijk niemand die zo aanhangt.

Ik vond de discussies in dit boek aan de academische kant, en eerlijk gezegd ook niet vreselijk interessant. Constateren dat mensen een moraal hebben, is éen ding, maar de vraag waar die dan wegkomt, vind ik het voeren van een raar soort achterhoudegevecht. Een afrekening vooral, met een soort antropocentrisch denken dat niet vreselijk interessant is.

De vraag waarom de mens, met zijn immens hoge moraal, telkens weer oorlogen uitroept, of zo makkelijk anderen uitbuit voor het eigen gewin, is voor mij een stuk interessanter. Maar daarvoor dan bijvoorbeeld onderzoeken welke biochemie er meespeelt in onze emoties — wat ook weleens gebeurt — vind ik toch ook een verkeerde benadering van de kwestie.

Enfin, er zijn redenen voor waarom geschiedenis mijn studie werd.

meer De Waal op boeklog