Braziliaanse brieven ~ August Willemsen

► door: A.IJ. van den Berg

Dit moet de derde of vierde keer geweest zijn dat ik Willemsen’s Braziliaanse brieven heb gelezen. En tekenend voor hoe veel indruk de eerste keer heeft gemaakt, is altijd weer dat het boek heel anders in elkaar zit dan ik me herinner.

Willemsen doet in het boek in brieven verslag van de vier keer dat hij tot dan toe in Brazilië verbleef. Waarvan het lange eerste verblijf in 1967-68 tien maanden duurde, en het laatste in 1984 slechts enkele weken. Maar ik vergeet het bestaan van die laatste reizen altijd. Voor mij is deze bundel het boek van die vaak zo moeizame eerste periode, waardoor deze voor mijn gevoel zeker driekwart van alle pagina’s inneemt. Terwijl dit in werkelijkheid minder dan de helft is.

Mooi aan dit gedeelte van het boek is niet alleen de levendigheid van Willemsen’s beschrijvingen. De krankzinnige bureaucratie die hij in Brazilië aantreft, en het drukke stadsleven in Sao Paulo, accentueren nu juist de eenzaamheid daar, van Mieke en hem. Uit de brieven aan de vrienden thuis in Amsterdam — voor dit boek samengevoegd en bewerkt tot brieven aan een vriend met de naam Paul — spreekt zo’n groot verlangen tot contact. Want de Nederlanders die hij ter plaatse ontmoette, behoorden tot een hem onbekende soort. Christelijk, rechts, eeuwig klagend over de meid, en dus horend in een voorbije koloniale tijd. En de Brazilianen hebben zo hun eigen levens.

De brieven bij de drie latere reizen naar Brazilië horen, zijn zeker zo levendig, maar lijken wat minder persoonlijk. Al was het maar omdat die meer gaan over het werk dat Willemsen er onderneemt. Zijn onderzoek naar de achtergronden van een aantal Braziliaanse schrijvers, bijvoorbeeld, en ook het contact met een enkele van hen. Zoals Dalton Trevisan.

Het kan dus goed zijn dat ik eerder alleen de brieven uit de eerste periode heb herlezen. Of me in de toekomst weer tot dat gedeelte zal beperken.