Anglomanie ~ Ian Buruma

► door: A.IJ. van den Berg

Er wordt me weleens gevraagd welke boeken ik het liefst nooit meer zou willen tegenkomen. En mijn antwoord is meestal dat ik het haat als de loop van de geschiedenis helemaal wordt opgehangen aan grote mannen. Boeken zoals die waarin wordt uitgelegd waarom Hitler gek was. Terwijl ik zo’n uitgangspunt al niet vind deugen. Want als Hitler gek was, wat maakt dit de Duitse bevolking dan? Waarom veranderden zij van inwoners van een hoogbeschaafd land in iets heel anders?

Toch is mijn allergrootste afkeer verdwenen van historici die veranderingen in de mentaliteit of wat dan ook beschrijven vanuit éen man of vrouw. En dat komt dan mede door boeken zoals deze.

Ian Buruma’s familie is Brits van moeders kant. Terwijl hij daarbij toch maar twee generaties verder hoeft terug te gaan om al bij import-Britten uit te komen. Zijn overgrootouders waren Duitse Joden, die na hun emigratie op vele manieren assimileerden, en Britser dan Brits werden.

Dit boek gaat slechts terloops over hen, of over Buruma’s eigen ervaringen met Groot-Brittannië. Het bevat vooral portretten van bekende Europeanen, die iets bijzonders zagen in dat Engeland. Tijdens een verblijf daar zou meestal wel blijken dat die anglofilie, of anglomanie, meer uit wensdroom bestond dan werkelijkheidszin. Maar tegelijk wordt juist door die portretten goed duidelijk wat Engeland de wereld lang te bieden had aan instellingen, of ideeën.

En goed, dan onthoud ik vooral de merkwaardige historische trivia waar Buruma mee komt. Zoals dat Shakespeare voor de Nazi’s een Noordse ere-Duitser was, en dat zijn stukken opvallend vaak werden opgevoerd. Of dat de verbannen keizer Wilhelm II zijn zo geliefde Engeland wilde redden van de Joden en de Amerikanen.

Ook opvallend is de terloopse schoffering telkens van Buruma’s vaderland. Want, was Nederland niet minstens even vrij als Engeland? O ja, maar Nederland is zo veel saaier. En er ontbrak er een duidelijke aristocratie, die het goede voorbeeld kon geven. Terwijl de Engelsen wel een upperclass hebben, maar die relatief open stond voor nieuwkomers; in tegenstelling tot bijvoorbeeld de Franse adel.

Wat Buruma met dit boek ook deed voor mij, was een uitspraak van de historicus Hobsbawm toelichten vanuit een heel ander perspectief. Hobsbawm schreef in Nations and Nationalism since 1780 dat Groot-Brittannië eeuwenlang trots was een smeltkroes te zijn van allerlei invloeden van buiten — een trots die inmiddels geheel verwaterd is. Ian Buruma maakte heel duidelijk wat het opgaan in die smeltkroes aan vreemdelingen te bieden had, en waarom zij ook niets liever wilden dan deel uitmaken van.