Brieven naar Brussel ~ Isaak Babel

► door: A.IJ. van den Berg

Alleen van de oudste boeken in mijn verzameling weet ik dat er een goede reden was om ze te kopen. Of om zo’n titel als verjaardagscadeau te vragen. Isaak Babel’s Verhalen waren simpelweg zo goed dat ik ze hoorde te hebben.

Zelfs al ging het daarbij dan om de losse verhalen in de verzameling, niet om de bundel Rode Ruiterij, of de Verhalen uit Odessa over de misdadiger Benja Krik.

Dat er een groot verschil in mijn waardering voor deze drie bestaat, herontdek ik pas nu weer.

Later pas ging ik boeken hamsteren. Vanuit het principe doorgaans dat als een schrijver me al beviel, en er goedkoop een ander boek van hem of haar op mijn pad kwam, dat blind kon worden aangeschaft.

Gelukkig heb ik dit principe inmiddels losgelaten. Sinds internet vrijwel alle boeken die ooit zijn uitgegeven voor weinig binnen bereik hebben gebracht, ben ik weer even kieskeurig als vroeger. Het huis was anders al gauw te klein geweest.

Eén zo’n hamsteraankoop was wel ooit het tweede deel uit Isaak Babel’s verzamelde werk. Dat me 12,95 gulden kostte in 1997. Niet dat ik heel belangstellend was toen naar het toneelwerk van Babel, of zijn brieven. Enkel dat het boek gekocht kon worden, de uitgave fraai is, en naast de Verhalen in de kast kon komen te staan, volstond al.

Dus las ik nu pas Babel’s Brieven naar Brussel, uit de jaren 1925-1939.

Daar waren twee redenen voor. Die losse verhalen van hem zijn echt heel goed, dus neemt het tijd om die te lezen — éen per dag is al genoeg. En ik besefte nauwelijks iets te weten over Babel’s leven tussen de tijd dat hij oorlogscorrespondent was in 1920, en zijn dood.

Al wist ik over die dood dan weer meer dan Charles B. Timmer weten kon, toen deze zijn levensschets schreef die bij het brievenboek is opgenomen. Inmiddels is bekend dat Babel begin 1940 doodgeschoten werd, na een schertsproces, en anoniem in een massagraf werd geworpen.

De legende luidde namelijk decennialang dat hij jaren later ergens in de Goelag omgekomen is.

En die levensschets, plus de noten bij de brieven waren het nuttigst voor mij aan Brieven naar Brussel. Want de correspondentie bestond veelal uit kattebelletjes aan familie, over dagelijkse beslommeringen en geld. En schreef Babel vanuit Rusland dan las ook altijd de censuur nog mee.

Tegelijk vergroten de brieven het raadsel weer. Isaak Babel had na 1925 niet naar de Sovjet-Unie hoeven terugkeren. Net als er later vaker mogelijkheden waren geweest om zich bij zijn eerste vrouw te voegen, in Frankrijk, of Brussel.

Alleen had Babel meer dan éen vrouw in zijn leven. En was er die liefde toch ook voor de Sovjet-staat. Die enerzijds zijn beste werk coupeerde — zijn schrijfwerk leverde hem vele vijanden op bovendien — en hem anderzijds vorstelijk beloonde.

Tot vlak voor hij uit de gratie viel had Babel een luxueus leven, in onder meer Moskou, betaald door de Staat.