Broddelwetenschap ~ Hans van Maanen
De conclusie is nu wel duidelijk: het heeft voor mij weinig zin meer om ook weer de volgende bundel te lezen met kritische columns van Hans van Maanen over slechte wetenschap. Want Van Maanen heeft mij lang terug al opgevoed tot kritische lezer van wetenschapsnieuws. En hij vertelt hetzelfde verhaal in de kern nu al decennia lang. Dus luidt de bijzonder treurige constatering dat er weinig verandert — nee dat de treurnis misschien zelfs almaar erger werd.
Niettemin, als u de portee niet kent van wat hij te vertellen heeft, zou Broddelwetenschap juist wel een zeer aanbevelenswaardig boek zijn.
De teksten uit deze bundel verschenen eerder in De Volkskrant, in de periode 2003-2013. Daarbij is vooral saillant dat het Van Maanen geen enkele moeite kostte om elke week weer een voorbeeld te vinden van twijfelachtige wetenschap, die desalniettemin gauw eens overspannen krantenkoppen had opgeleverd.
Er zijn verschillende oorzaken aan te wijzen voor dat probleem. Waarvan de belangrijkste waarschijnlijk is dat wetenschappers allang niet meer puur onderzoekers zijn. Ze moeten ook de fondsen kunnen werven om hun onderzoek te bekostigen. En bij die financiering liggen politici, of anders hun handlangers, tegenwoordig nogal eens op vervelende wijze dwars.
Kennis moet voor de politiek tegenwoordig liefst te valoriseren zijn, zoals dit dan in hun ontaal heet. Ofwel, uiteindelijk juist geld opleveren. Dat onderzoek ook mislukken kan, en ook moet kunnen mislukken, omdat zelfs een mislukking wel degelijk nieuwe kennis oplevert, telt in het wereldbeeld van zulke dubbeltjestellers niet mee.
Verder wordt van wetenschappers ook geëist dat ze veel artikelen te publiceren, het liefst in tijdschriften die als belangrijk gelden; waar vervolgens de firma Elsevier financieel nogal van profiteert. Zonder publicaties geen positie aan een universiteit.
Dat zijn zo al twee perverse prikkels.
Voeg daar bij dat sommige onderzoekterreinen over veel minder harde kennis beschikken dan doorgaans wordt gepretendeerd, zoals menswetenschappen als de psychologie, of de voedingsleer, of nogal wat onderdelen van de geneeskunde — de sectoren waar Van Maanen zijn kritiek doorgaans op richt.
En dan zijn er ook nog kapitaalkrachtige industrieën, zoals de farmaceuten of de voedingsconcerns, die met regelmaat onderzoek inkopen en daarbij dan wel resultaat verwachten dat in hun straatje past.
Ofwel, een eenvoudige wetenschapper kan nogal onder druk staan met onderzoeksresultaten te komen die nieuwswaardig lijken, en dat dan toch niet zijn. Lang niet iedereen van hen zal daarop een Diederik Stapel worden, die zijn resultaten en het bijbehorende bewijs zelf maar helemaal verzon. Corrumperende krachten spelen alleen overal.
Naast dit wat krakkemikkige stelsel staan dan ook nog de medewerkers public relation van de kennisinstellingen, die onderzoeksresultaten nogal eens zo herschrijven dat grote krantenkoppen niet uit kunnen blijven. Waarop journalisten vervolgens zulke persberichten vrijwel ongewijzigd overnemen in hun media.
En Hans van Maanen’s werkwijze bestaat er dan gauw eens uit om zo’n overdreven gebracht nieuwsbericht te ontleden, ook als dit dan vraagt om te bekijken hoe het onderzoek daarachter is gedaan, en of daar dan nog wat van deugde. Dat is in Broddelwetenschap niet anders dan in zijn bundels die hiervoor verschenen.
Moest misschien toch worden opgemerkt dat dit boek extra aandacht besteed aan de onwaar gebleken nieuws als dat de muzieksmaak van jongeren hun criminele carière zou voorspellen, frisdrank zou helpen om overwicht te bestrijden, volgens de frisdrankfabrikanten, en dat mannen met grote ballen slechte vaders zouden zijn.:
Een probleem voor mij bij het lezen is alleen dat ik vrijwel alle de stukken meer zou hebben gewaardeerd als krantenstukken. Los. Zodat de details wel indruk kunnen maken. In een boek worden al die kritische opmerkingen samen een brei — ook al omdat Van Maanen nooit de ruimte neemt om te vertellen hoe het komt dat er zo veel slechte wetenschap is.
Enfin, dat onbehagen over boeken als deze ligt zoals gemeld aan de lezer.
RSS feeds