Goochelen met getallen ~ Hans van Maanen

► door: A.IJ. van den Berg

Van Maanen deed precies wat ik ooit zeer van hem gewaardeerd zou hebben. In 2006 vroeg ik zelfs nog om een uitgave als deze. Goochelen met getallen is een inleiding in de statistiek voor iedereen die weleens een krant leest, en zich daarbij afvraagt hoe die journalisten toch aan de gebruikte cijfers komen.

En dit boek is al zodanig niet genoeg te prijzen. Hans van Maanen kan zaken heel helder uitleggen. Zelfs als het om tamelijk abstracte begrippen gaat als de chi-kwadraattoets, significantie, en regressie naar het gemiddelde.

Alleen, en dat is enkel een persoonlijk probleem, mij meldde hij vooral nieuws door de gebruikte voorbeelden. En niet in zijn behandeling van de daarbij gebruikte theorie.

Dit komt mede omdat Van Maanen een aantal boeken citeert die ik heb gelezen, en soms zelfs op boeklog besprak. Gigerenzer over risico? Huff’s uitleg hoe je met statistiek kunt liegen? Ze kwamen al eerder hier langs.

En over een onderwerp als toeval had Paulos me dan weer al eens intelligent voorgelicht.

Hiermee zij overigens niet gezegd dat ik genoemde begrippen zelf altijd foutloos zou toepassen. Maar daarbij weet ik me in goed gezelschap. Dezelfde Gigerenzer waarschuwde immers dat onze hersenen niet erg geschikt lijken om met zulke abstracties als percentages om te gaan. Bovendien gaan zelfs experts nog in de fout door regressie naar het gemiddelde niet als oorzaak te onderkennen.

Van Maanen meent zelfs:

Een flink deel van de wetenschap, zo zou je kunnen volhouden, bestaat uit het bestrijden van die regressie. Mooie en veelbelovende bevindingen halen de krant, maar blijken later toch minder mooi en veelbelovend dan gedacht — waarna uiteraard gelouterde types klaar staan om te beweren dat je de ene dag geen eieren/fruit/koffie mag hebben van de wetenschap, de volgende dag juist wel aan de eieren/fruit/koffie moet van de wetenschap. De echt mooie en veelbelovende bevindingen vergeten zij voor het gemak, maar goed. [227]

Dus las ik dit boek vooral om Van Maanen’s mediakritiek. Omdat hij bij het schrijven zijn voorbeelden doorgaans uit de actualiteit haalde. [Een aantal hoofdstukken werd ook eerder als los artikel gepubliceerd].

Terwijl het boek, in gedeelten, toch ook weer kan dienen als inleiding in wetenschappelijk denken; zelfs al is ook daarbij het probleem dat het nog altijd de soms nauwelijks geïnformeerde journalisten zijn die de resultaten uiteindelijk breed in de openbaarheid brengen.

Ben Goldacre houdt tegenwoordig dan ook als standaard aan geen wetenschappelijke nieuwtjes meer te vertrouwen, als er niet aan degelijke bronvermelding is gedaan. Voor websites betekent dit: dat deze altijd naar de bron van het nieuws moeten linken.