Woordenboek van pasklare ideeën ~ Gustave Flaubert

Gustave Flaubert [1821 – 1880] legde tijdens zijn leven lange lijsten aan van ‘idées reçues’. Dat zijn de gemakzuchtige ideeën over de wereld, die niet kloppen, maar die desondanks door bijna iedereen voor waar worden aangenomen. Doel van Flaubert was onder meer om de domheid van zijn tijd vast te leggen. En ook zouden de pasklare ideeën worden opgenomen in het tweede deel van de roman Bouvard et Pécuchet, die nimmer voltooid werd.

Dit woordenboek verscheen evenmin tijdens Flaubert’s leven. En dat kwam onder meer omdat er drie verschillende manuscripten van bestonden. De eerste Franse uitgave verscheen pas in 1951.

Voor deze Nederlandse bloemlezing zijn al te tijdgebonden of strikt Franse platitudes weggelaten. Ironie is ironie, en bestaat al niet meer als die met een voetnoot moet worden uitgelegd, zoals de vertaler in zijn nawoord schreef.

Ik las het, voor zo ver een woordenboek te lezen is, vooral om te kijken of en hoe het Karel van het Reve beïnvloed had, in diens strijd tegen de domheid. En ook om te zien hoeveel pasklare ideeën nu nog terugkeren in de dagelijkse conversatie. Dat waren er niet eens zo veel — waar natuurlijk tegenover staat dat onze tijd weer op geheel eigen wijze onnozel is.

Tien uitspraken uit het woordenboek die ik nog weleens hoorde, zo niet gebruikt heb, de laatste jaren:

Chirurgen — Hebben geen gevoel, noem ze slagers;
Christendom — Heeft de slavernij afgeschaft;
Hoekstenen van de maatschappij — I.e.: eigendom, gezin, religie, respect voor de autoriteiten. Woedend worden als men ze aanvalt;
Natuur — Telkens als je op het platteland bent, moet je zeggen: ‘Wat is de natuur toch mooi.’;
Notarissen — Zijn tegenwoordig niet meer te vertrouwen;
Poëzie — Heeft geen enkel nut; uit de mode;
Praktijk — Gaat boven de theorie;
Vraag — De vraag stellen is hem beantwoorden;
Zorgen — Als iemand diep gaat piekeren en bij de pakken neer blijft zitten, worden zijn zorgen alleen maar groter.