Uren met Henk Broekhuis ~ Karel van het Reve

► door: A.IJ. van den Berg

In Uren met Henk Broekhuis staan veertig ontzenuwingen van idées reçue. Toch ontbreekt in dit boek nu net de platitude waarvan Karel van het Reve’s weerlegging het meest direct van invloed is geweest op mij: zijn duidelijke mening over het zo vaak voorkomende idee dat je beter gelijk kunt krijgen dan gelijk kunt hebben.

Van het Reve vond dat onzin. Gelijk hebben ging voor hem ver boven alles. Misschien, maar nu bedrijf ik heel bedenkelijke amateurpsychologie, omdat hij een communistische opvoeding had genoten, daar later ferm afstand van nam, en toen met alle fanatisme van de bekeerling iedereen heeft willen behoeden om in dwaalleren of makkelijke verklaringen te blijven geloven.

Als het werk van Karel van het Reve iets illustreert, dan ook wel dat hij het altijd aandurfde om tegen de ideeën in te gaan die in zijn tijd grote steun genoten, maar later foutief of nogal ongeïnformeerd bleken.

De stukken uit dit boek verschenen tussen 7 oktober 1977 en 30 juni 1978 als columns in het Cultureel Supplement van NRC-Handelsblad, onder dat wat merkwaardige pseudoniem Henk Broekhuis. Voor een deel gaan ze over taal, als hij de makkelijke wijsheden onderuit haalt, die vrijwel iedereen op school leert, en toch maar weinig met goed taalgebruik van doen hebben.

Op welhaast alle scholen zegt de meester dat je herhaling van hetzelfde woord moet vermijden
Vergelijkingen dienen ter verduidelijking
Veel docenten menen dat het zin heeft om, sprekend over een tekst, de aandacht te vestigen op alliteratie
Menige lezer denkt dat zijn conversatie briljanter en redelijker wordt als hij van tijd tot tijd het woord ‘creatief’gebruikt
Schrijvers verrijken de taal

En eenmaal bij de schrijvers aangeland, gaat het al gauw ook over de waanideeën over cultuur:

Seks en geweld zijn in boeken, in films en op de tv alleen geoorloofd als ze functioneel zijn
Mensen die over kunst (literatuur, schilderkunst, muziek etc.) schrijven en spreken geloven meestal dat slechte kunst geen kunst is
Iemands gedrag in een boek moet ‘psychologisch verantwoord’ zijn

Het liefst lees ik hem evenwel over uitspraken van een nog wat bredere aard:

Bijna iedereen denkt dat Philips beste gloeilampen zou kunnen maken die niet stukbranden, maar dat niet doet omdat Philips dan failliet zou gaan want dan hoefde je maar één keer zo’n lamp te kopen
De armen worden steeds armer en de rijken worden steeds rijker
Wat je ook vaak hoort is dat je de feiten niet begrijpen kunt als je de achtergronden niet kent

Dit moet het boek van Karel van het Reve zijn dat ik het vaakst herlezen heb. Mooi aan Uren met Henk Broekhuis is dat wel al Van het Reve’s thema’s erin terugkomen — zo houdt hij nogal van Popper’s methode om theorieën te falsificeren — maar die tegelijk vrij onnadrukkelijk aanwezig zijn.

Had Flaubert met zijn Woordenboek van pasklare ideeën invloed op dit boek, tenslotte? O ja. Het meest duidelijk aanwijsbaar in de eerste column:

Er zouden lijsten moeten bestaan van dikwijls herhaalde uitspraken

Maar beide boeken zijn onvergelijkbaar. Bij Flaubert is de fout in de opgetekende uitspraak al meteen zichtbaar, Van het Reve moet telkens nog moeite doen om een schijnbare waarheid te weerleggen. Maar die moeite loonde…