Bestekken ~ Hellema
De boeken van Hellema [pseudoniem van Alexander Bernard van Praag] hebben vrijwel allemaal eenzelfde hoofdpersoon. Dat is een man die in de oorlog behoorlijk wat concentratiekampen van binnen zag, en daarna verder moest. Die man gaat dan in zaken, dient dan ook handel te drijven met Duitsers, en komt een tijd lang overal oude Nazi’s op hoge posities tegen.
Dit lijkt een nogal beperkt thema. Maar dat is het toch niet.
Hoogstens maakt die beperking in de onderwerpkeuze het voor een bespreker moeilijk om aan te geven waarin het ene boek van Hellema zich nu onderscheidt van het andere.
Veel ontwikkeling zit er ook niet in zijn oeuvre. De auteur debuteerde laat, en dat was meteen al gelaarsd en bespoord.
Nu heb ik op boeklog meermaals geschreven moeite te hebben met schrijvers die de Tweede Wereldoorlog als thema gebruiken. Maar het is dan allereerst de gemakzucht van de auteur die me dan ergert. Plaats een verhaal in die periode, en meteen ligt van alles vast; en van alles krijgt een ongewone lading. Doodnormale zaken, zoals het luisteren naar de radio, worden dan ineens daden waarop zware sancties staan. Verder kleeft er nog altijd een onaangenaam slachtofferschap aan dat tijdpwerk.
Goed aan Hellema is dat hij toont hoeveel invloed die jaren later nog hadden; hoe zeer hij ook zou willen van niet. In Bestekken speelt zich het slotverhaal decennia na 1945 af in Canada. En daar is toch enkel het even zien van iemand die ooit kampbewaker was genoeg om de hoofdpersoon een moment met een haast blinde paniek te slaan.
Goed is dat hij zich regelmatig rekenschap geeft van wat er nodig is om je staande te houden, laat staan om te kunnen overleven.
De grote moeilijkheid is jezelf niet te verliezen in de rollen die je worden opgedrongen. Dat vereist oefening en een voortdurende dialoog met jezelf. Zo’n oefening is bijvoorbeeld een tijd Vorarbeiter zijn (de Vorarbeiter als Vorstufe van de Kapo). Je ondergaat dan — aan de lijve — hoe het systeem werkt en hoe je daarin functioneert. Natuurlijk kun je geen rol weigeren (natuurlijk kun je elke rol weigeren door jezelf het leven te benemen), maar je kunt hem vervullen, je kunt hem ook spelen. [20]
Naast dat Canadese verhaal, getiteld ‘Algonquin Park’, is ‘Twente’, het tweede belangrijke verhaal in deze bundel. Dat is ook eens als aparte uitgave verschenen.
En die lange teksten maakten ook de meeste indruk. Kort kan bij Hellema gauw nogal rauw worden; een scherf zijn die dan te diep kerft.
RSS feeds