Slotnotering uit Barnet ~ Hellema
Het lijkt me niet toevallig dat Hellema [1921 — 2005] zijn laatste boek, een verzameling met aantekeningen, Slotnotering uit Barnet heeft genoemd. Een paar jaar eerder immers had een andere man op leeftijd, eveneens van joodse afkomst, uit een andere deelgemeente van Groot-Londen al de aantekenbundel Nachträge aus Hampstead gepubliceerd.
Elias Canetti’s boek betrof alleen een tweede oogst — een verzameling zinnen en korte teksten uit een periode die al eens was doorzocht op goede aantekeningen.
Ook is het karakter van Hellema’s notities nogal wat directer dan die van Canetti. Zo staat er een interview in dit boek. En verder geeft hij al vrij snel aan een collectie van aantekeningen te wantrouwen.
Ik houd niet van dit genre. Je leest het zoals je chips of zoute pinda’s eet, je kunt er niet mee ophouden — tot ze je tegenstaan.
In zijn Slotnotering uit Barnet kwam onder meer rechtstreeks te staan wat zijn opvattingen waren over literatuur. Is het niet door zich uit te spreken over het werk van anderen, zoals Kafka, of de vergeten auteur Galsworthy, danwel om nog eens te memoreren wat hij wilde met zijn eigen werk.
Hij schrijft voor volwassenen (eruditie en levenservaring-met-een-knipoog) mensen of hij schrijft niet, heeft hij zich voorgenomen. Een succesroman beschouwt hij als een mislukking, een best-seller zou een blamage zijn. De markt als graadmeter. Hij moet er niet aan denken.
Hellema is voor mij éen van de grote illusielozen. Eerst had hij een oorlog te overleven, waarin de bezetter hem dood wilde vanwege zijn voorouders. En na het kamp kwam hij in de zakenwereld terecht. Verantwoordelijke voor de afzet in het buitenland van een kwijnend textielbedrijf in Twente. Waarbij hem in alle treurigheid duidelijk werd hoe het kapitalisme werkt — want ook dat maakt de mensen kapot. Hoogstens heeft kapitalisme nut om alle communistische heilsleren tegenstand te bieden.
Dus schreef hij romans en verhalen zoals niemand die schreef. En waarmee hij in mij een eeuwige honger heeft doen groeien naar meer. Want ik las hem al jong. En als Hellema’s werk iets verduidelijkt heeft, dan toch allereerst hoe laf en klein het is waar de litteratuur zich doorgaans mee bezighoudt. En hoe ongeïnformeerd de gemiddelde schrijver is over de wereld, dat helemaal.
Amusement brengen ze doorgaans voort, van een beperkte waarde. Door een beetje bellen te blijven blazen, of aan hun navelpuis te pulken.
Ik ben macho, althans dat was ik. Wat denken die softies? Dat afnemers je een order geven vanwege je mooie blauwe ogen? Maar ik ben in deze verhalen veel meer een anti-held, om mijn verleden als kwetsbare plek. Men weet zo weinig van het zakenleven. Dat is ook gebleken uit de gunstige ontvangst maar daarna snel afgekoelde belangstelling voor mijn industrie-roman Joab. Voor het literaire publiek is het een niet-vertrouwde wereld en diegenen die het zouden herkennen, die lezen niet. De kloof tussen de ‘real world’ en de literatuur is blijkbaar niet te overbruggen. Ik had gehoopt dat het mij zou lukken,maar dat is niet gebeurd.
Slotnotering uit Barnet lijkt me geen bundel met aantekeningen waar erg van te genieten is zonder enige kennis van zijn overige boeken; en dus de hangups van deze auteur. Maar voor wie dat werk kent, zal deze uitgave vaak de bevestiging geven van vermoedens die waarschijnlijk al gerezen waren tijdens het lezen van de romans.
Niet-ingewijden zullen nogal wat bitse en absolute uitspraken tegenkomen van een blijkbaar kwaaie oude man. Een moralist bovendien.
Blijft alleen staan dat deze auteur van een heel andere generatie is, en die oorlog meemaakte, waardoor veel van wat hem vormde door mij domweg niet gezien zal worden. Hellema valt er bijvoorbeeld meermaals over in deze bundel hoe de recensenten van zijn romans blind waren voor wat hij een joodse manier van denken noemde.
Maar dat het in mijn werk niet om de joden gaat maar om christenen, daarvoor is men kennelijk te schuldbeladen, om dat te zien.
Toch stond er genoeg in deze bundel dat me stof geeft om te overdenken. Waardoor de auteur me mogelijk wel weer wat beter heeft leren laten kijken.
Totalitaire regimes hebben een fijne neus en zijn gevoeliger voor het gevaar van een maatschappijkritische schrijver dan democratieën. Die denken immuun te zijn en zijn daarmee ‘totalitairder’ dan wij ons realiseren. Het literaire klimaat in een democratie is dat van de romantiek: cultus van het ik, overschrijding van aanvaarde normen, hang naar mystiek, overwaardering van de dood. Sociale kritiek valt uit de toon. Maar ‘Literatur ist Gewissen, es wirkt und handelt immer’ […]
RSS feeds