Joab ~ Hellema

Joab gaat over macht, en daardoor ook over machteloosheid. Ik herinner me het boek al vrij snel te hebben gelezen na mijn eerste kennismaking met Hellema, ergens in de jaren tachtig. Door deze roman, en de verhalenbundel Enige reizen dienden niet terzake, heb ik de auteur lang beschouwd als éen van de weinigen die met ervaring en realisme over werken in het bedrijfsleven heeft geschreven.

Dit oordeel houdt nog altijd stand. En het is nog altijd een pré

Ondertussen vond ik deze roman bij herlezing nu zo goed, dat het me verbaast er zo weinig van onthouden te hebben. Tegelijk is ook éen element wat aangetast door de tijd.

Hellema’s hoofdverhaal gaat over de mensen die groot concern leiden in het Oosten des lands. Dat bedrijf draait een miljoen gulden per dag verlies. Maar, de banken betalen de salarissen. En Economische Zaken [EZ] steunt het bedrijf nog met geld om de werkgelegenheid te waarborgen, waarmee zij dan eigenlijk de leveranciers van grondstoffen betalen.

Wel wil het ministerie wel enige invloed op de bedrijfsvoering kunnen uitoefenen. Daarom komt een interim-manager binnen; al weigert de auteur dat woord te gebruiken. Die nieuwkomer krijgt van hem de naam Bokkie Soetrug. En die kan niet samen met het personage dat Hellema heet.

Als antithese biedt de roman ook het verhaal van een Oost-Duitse manager. Als om te laten zien dat veel problemen uit de aard van de werkzaamheden voortkomen; ongeacht onder welk systeem die plaatsvinden. En dit gedeelte is dus wat verouderd; terwijl grootschalige productie van de aard in deze roman beschreven er in Nederland natuurlijk ook niet meer is.

Prachtig vond ik toen al, en nu weer, Hellema’s realisme:

Dit is het geheim. Het geheim dat de jongetjes nooit begrijpen (omdat het zich niet in cijfers laat uitdrukken) en dus ook de technocraten van later niet: macht is geen prestatie. Is niet meer weten dan de anderen. Of meer kunnen. Of het beter weten. Of beter kunnen. Macht is bedenken wat de anderen vergeten en er gebruik van maken. En onder de streep — nadat alles gezegd en verzwegen is — onder de streep, waar de uitkomst of het eindresultaat komt te staan, daar blijkt het een kwestie te zijn wie het grootste ego heeft. [62-63]

Dus is dit boek voor een groot deel een machtsspel. Waarbij de winnaar weleens diegene kan zijn met het grootste bord voor zijn kop; of in dit geval met de minste scrupules om mensen te ontslaan.

Daarbij speelt dan mee dat veel van de werknemers in huizen wonen die de oprichter van het concern nog heeft laten bouwen.

Bokkie Soetrug is natuurlijk de kwade pier in het boek. Op een gegeven moment komt het zelfs tot een wilde staking, waarbij het personeel spontaan zijn vertrek eist. En hoewel de hoofdpersoon in de roman die machtsstrijd wint, heeft hij toch ook erg veel moeten offeren om zo ver te komen. Misschien wel te veel. Meer dan hij wilde.

Ten slotte leerde ik de allerhoogste kunst, die waarmee je je aan de top kunt handhaven: je hoeft niet te winnen zolang je weet wie je de schuld kunt geven. [129]

Maar, kunnen er wel winnaars zijn van dat machtsspel, met dit concern dat een miljoen verlies per dag draait?