Baltische zielen ~ Jan Brokken
Laatst schreef ik hier maar zelden een biografie tegen te komen waarin het leven van een individu gebruikt is om een tijdperk te schetsen. Terwijl levens toch vaak zo gekleurd kunnen zijn door omstandigheden buiten iemand om. Ook bij mensen die allereerst herinnerd worden om wat ze zelf hebben gepresteerd.
Las ik Baltische zielen van Jan Brokken. Wat een bundel is vol portretten die allereerst bedoeld lijken om tijd en plaats te tekenen. En dit boek toonde als weinig andere aan hoe effectief de biografie als genre is, zelfs als het portret maar enige tientallen pagina’s telt, wanneer een begenadigd auteur het genre beoefent.
Brokken kwam ooit bij toeval in Estland terecht; op een tocht per schip door de Oostzee. Daarbij merkte een zeeman op getroffen te zijn door de liefde voor het land, die sprak uit de woorden van een vrouw die hen ergens rondleidde. Want zo’n trots, die hadden wij Nederlanders allang niet meer.
Liefde en trots zijn een gemeenschappelijke noemer van alle portretten uit dit boek.
Want, weinig regio’s zullen zo getroffen zijn door de politieke gebeurtenissen van de twintigste eeuw als de Baltische landen. Zelfs al veranderden voordien de grenzen ook al geregeld. Waardoor steden van tijd tot tijd in een heel ander land kwamen te liggen, met een andere taal, en nog zo veel meer.
Maar in de twintigste eeuw kwam daar dat nieuwe probleem bij, dat de staat als entiteit krachtig werd, en die zich ineens georganiseerd tegen de eigen onderdanen kon keren.
Aangrijpend worden dan de verhalen van de mensen die niet in hun geboortestreek konden blijven, omdat het bewind, al dan niet nieuw, hen misschien wel zou ombrengen. Tegelijk blijft er dan toch die band, met het land, de taal, de mensen.
Het best geslaagd in deze bundel lijken me de portretten waarvoor Brokken met de bannelingen heeft kunnen praten, of hen via naasten kan benaderen. Zoals het verhaal van Anna-Liselotte von Wrangel. De vrouw die eenmaal, na verschrikkelijke omzwervingen, in Nederland aangeland de taal binnen weken accentloos wilde kunnen spreken. Alles om maar vooral niet op te vallen.
Het minst gelukt zijn de pure literatuurstudies. Te begrijpen is dat de oude stad Köningsberg ook in het boek behandeld worden moest — ook al omdat het ineens Rusland is, waarin deze plaats tegenwoordig ligt. Die stad dan benaderen via Hannah Arendt, die er tot haar zeventiende woonde, maakte niet heel veel meer duidelijk.
Dan nog geldt voor de meeste portretten in dit boek dat ze op zich staand genoeg kunnen zijn voor een dag. Dat verder lezen in Baltische zielen, of welke andere titel ook, maar even niet meer moest. Omdat het gelezene te indrukwekkend was.
Dit is zo’n boek waardoor je meteen alle boeken van de geportretteerde schrijvers wilt lezen, zoals een Romain Gary. Dit is een boek waardoor de muziek van Arvo Pärt nog een extra lading krijgt.
RSS feeds