Alles en iedereen ~ Peter van Straaten

Afgelopen zomer is Peter van Straaten gestopt met zijn politieke tekeningen voor het weekblad Vrij Nederland. In 2012 al hield hij op met de reeks ‘Dagelijks leven’, die sinds begin jaren tachtig liep. Eerst elke dag in het Parool. Later zelfs in alle GPD-dagbladen. De gezondheid laat werken niet meer toe.

Van Straaten begon met zijn werk in de jaren vijftig, toen alle kranten nog tekenaars in dienst hadden.

Kom daar nu nog eens om.

En ondanks al die decennia aan ervaring heb ik hem altijd een merkwaardig beperkt tekenaar gevonden; tekentechnisch gezien. Wat vervolgens dus enkel toont dat het succes daar niet per se van afhangt.

Dat politieke tekenwerk van Peter van Straaten leed er bijvoorbeeld voor mij onder dat het hem zelden lukte om iemands gelijkenis te vangen. Terwijl dit genre met de klassieke eis komt dat er karikaturen van de boven ons gestelden in de tekeningen staan. Enkel CDA-premiers als Dries van Agt kon hij aardig treffen, en Ruud Lubbers. Maar laten dat nu net heren zijn die al bijna uit zichzelf karikaturen waren.

Daarom moest het zo vaak van de grap komen bij hem.

Van de reeks ‘Dagelijks leven’ heb ik drie grote verzamelbundels in bezit, waarin dan de duizend beste tekeningen uit een bepaalde periode staan.

Dat zijn dikke en onhandig grote boeken; die niet echt uitnodigen om bekeken te worden. Omdat op elke pagina liefst vier tekeningen staan. En de overmaat aan materiaal slaat ook makkelijk dood.

Toch was het nuttig om Alles en iedereen in duizend-en-een tekeningen eens door te nemen. Zo verzameld gaan de constanten in de tekeningen opvallen. En daarmee de sjablonen, en soms de clichés.

Van Straaten vond ik het best als hij het klein hield. Bijvoorbeeld als de tekenaar van slaapkamerscènes; wanneer hij daar het gestuntel uitbeeldde tussen man en vrouw. En trouwens ook altijd man en vrouw. Enkel in zijn meer erotisch getinte werk waagde Van Straaten zich weleens aan een andere mogelijkheid.

Immer ook in die slaapkamerscènes, die zo prettig weinig beeldelementen bevatten, deed hij dan wat met het dekbed — dat dan al gauw een streepjespatroon kreeg — of anders de gordijnen of het behang; als om te compenseren dat hij verder zo weinig getekend had.

Merkwaardigste tekeningen in deze bundel die uit 2005 stamt, vond ik die van de feesten. Omdat de mannen daar immer een vlinderdas dragen, en vrouwen een avondjurk in het lang. Wat op zich wel duidelijk maakt dat er een feestelijke gebeurtenis speelt. Alleen, wie geeft er in deze eeuw nog feesten met een dergelijke dresscode? En dan ook, zo vaak?

Helemaal losgezongen van de tijd waarin ze gemaakt werden, zijn de tekeningen overigens niet. Zo is in deze bundel ineens een probleem dat mensen niet meer mogen roken waar ze dat altijd hebben gedaan, zoals op kantoor.

Deze overvolle verzamelbundel werkte het best als alle vier de tekeningen op een pagina elkaar versterkten. Bijvoorbeeld omdat de onderschriften — Van Straaten’s genialiteit zat hem toch echt in die onderschriften — dan op elkaar lijken.

Beste pagina in het boek is die waarin de onderschriften bij de tekeningen steeds uit slechts éen woord bestaan.

Fascist!

Ook viel me op dat Van Straaten recyclede. Dat hij lievelingsonderwerpen had is duidelijk — want daar zijn tal van themabundels aan gewijd met werk uit de reeks ‘Dagelijks leven’. Maar soms ook voorzag hij een oude tekening gewoon van een ander onderschrift, om die dan opnieuw te publiceren. In deze bundel gebeurt dat onder meer met een tekening van een man die zit te kakken in het bos, en daarbij honend toegesproken wordt door een vrouw. Dit tafereel komt zeker drie keer langs.