Latest Readings ~ Clive James
Onverwacht verschenen er in de laatste twaalf maanden drie nieuwe boeken van Clive James — daar waar het me niet verbaasd zou hebben om enkel nog over zijn dood te kunnen lezen. Hij is al een tijd behoorlijk ernstig ziek.
De poëziebundel Sentenced to Life, die eerder dit jaar uit kwam, gaat daar dan ook over. Hij heeft longemfyseem, leukemie, en zijn nieren falen. Sterven gaat alleen erg langzaam bij hem. Inch voor inch.
Die gedichten leken me al te somber om te lezen. En evenmin voelde ik me geroepen om kennis te nemen van zijn notities in het Poetry Notebook: 2006-2014. Maar iedereen die ik erover las, was vol lof over Latest Readings. Dus werd deze kleine bundel met essays over boeken blind gekocht. En spijt kan ik daar niet van hebben. Sinds de eerste kennismaking van Clive James als auteur, een kleine vijfentwintig jaar geleden — hij was me al bekend van televisie — heeft de man me in vrijwel niets van zijn werk ooit teleurgesteld.
Ook nu, terwijl er redenen genoeg zouden zijn om te klagen, blijft zijn toon licht, amusant haast, zonder dat het daarbij ooit triviaal wordt wat hij schrijft.
Latest Readings bleek vooral een stiekeme lofzang op het lezen te zijn. Want ondanks dat Clive James inmiddels slechts nog met éen oog kijken kan, en hij geen boeken meer mag kopen van zijn vrouw en dochters, blijft hij lectuur naar zijn huis toe slepen.
Being book crazy is an aspect of love, and therefore scarcely rational at all. [122]
Vaak is dat dan om iets te kunnen herlezen.
Latest Readings bevestigde daarmee mijn vooroordeel weer eens dat herlezen nog mooier dan lezen is. Omdat de lezer ondertussen een ander is geworden die het boek in kijkt. Helemaal als er decennia liggen tussen de eerste kennismaking met een tekst en de tweede ontmoeting.
Moest je wel vroeger ook al wat gelezen hebben, natuurlijk.
Zo herontdekt Clive James in deze bundel Joseph Conrad, die hij eerder nooit zo kon waarderen. Om in deze auteur ineens te zien wat die allemaal al juist had gezien over de mechanismen achter de komende vernietigingen van de twintigste eeuw.
James toont zich in deze bundel onder meer een groot liefhebber van de romans in serie — waarvan ik tijdens het lezen dacht dat die in onze cultuur eigenlijk nauwelijks voorkomen. Nu valt me in: Voskuil’s Bureau was zo’n boek in meerdere delen. Van der Heijden’s cyclus De tandeloze tijd.
Clive James herlas bijvoorbeeld de twaalf delen van A Dance to the Music of Time, van Anthony Powell. En zijn opmerkingen ontslaan mij dan weer van de plicht deze boeken ooit nog te moeten aanvatten. Die zijn te Brits, en te zeer doordrenkt bijvoorbeeld van hoe het gegoede leven in een standenmaatschappij was, aan het einde van het imperium. James ondertussen beknorde Powell er vooral om dat die de komst van de Amerikanen naar Groot-Brittannië, en daarmee de opkomst van de VS als grootmacht, totaal genegeerd heeft in die romans.
En goed, ja dan valt achteraf op dat James stevig met verval bezig is geweest in dit boek, en met terugkijken. Ging het terloops niet over zijn eigen kwalen, dan was hij wel bezig met die roerige eeuw waarin hij opgroeide en tot bloei kwam, dus werd ook de zoveelste biografie over Hitler gelezen.
Tegenover al deze narigheid staat simpelweg dat ene andere. Het gegeven dat lezen de moeite waard blijft van het doen. Plus daarbij het punt waarover Clive James en ik het zonder meer eens zijn. Dat je alles moet durven lezen, door elkaar, van romans tot triviale lectuur over showbizz, tot ernstige monografieën over politiek. Want overal kan iets in staan dat het eigen denken verder helpt.
Al was het maar dat bijvoorbeeld een herlezing ons toont dat wij wel degelijk kunnen veranderen mettertijd.
Piled up, the books they wrote are not a necropolis. They are an arcadian pavilion with an infinite set of glittering, mirrored doorways tot the unknown: which seems dark to us only because we will not be in it. We won’t be taking our knowledge any further, but it brought us this far. [6]
[ is vervolgd ]
RSS feeds