Them ~ Jon Ronson

► door: A.IJ. van den Berg

Een boek uit het einde van de vorige eeuw, van voor 9/11, kan nog behoorlijk van betekenis veranderen. Bijvoorbeeld doordat de Amerikaanse bevolking laatst iemand tot president verkoos met uitgesproken ideeën. Want die ideeën komen ergens weg. Die zijn niet per se van hemzelf.

Them van Jon Ronson was lang enkel een verzameling aan portretten van merkwaardig achterdochtige mensen. Types nogal gevoelig voor samenzweringstheorieën: zoals het idee dat een kleine, anonieme elite de wereld zou regeren.

En toen ik dit boek voor de eerste keer las, lang geleden alweer, was deze uitgave eerder humoristisch dan verontrustend te noemen. Gefrustreerde mannen met merkwaardig extreme opvattingen kunnen dat effect oproepen. Domweg omdat ze geen enkele macht hebben.

Tegenwoordig stelt internet dezelfden alleen in staat hele menigten te binden in hun achterdocht en haat. En dit mechanisme kan zelfs verkiezingen ingrijpend beïnvloeden.

Ook een fanatieke, zij het onhandige moslim in London bekijk ik tegenwoordig anders. Weliswaar blijft het pijnlijk voor hem dat het indertijd niet lukt een grote zaal met duizenden zitplaatsen te vullen om zijn boodschap te verkondigen. Omstandigheden van buiten het boek hebben zijn fanatisme inmiddels toch verdacht gemaakt.

Komt in Them verder de paranoïde talkshowhost Alex Jones voor — aan wie ene Donald J. Trump nogal wat van zijn meer bizarre ideeën ontleende, die dan unverfroren de wereld in werden gebracht via Twitter.

Ronson heeft dit jaar een kort e-boek uitgebracht over de invloed van Jones op Trump; dat helaas alleen beschikbaar is op Amazon. Alleen verscheen ook die tekst voor de verkiezingen, waardoor de schrijver inmiddels aanpassingen overweegt.

Them, ondertussen, heeft als rode draad de verkenning naar de betekenis van de Bilderberg-groep; het elitegezelschap dat dus stiekem de wereld zou regeren.

Nederlanders zijn wat bekender met die Bilderberg-groep dan de meeste buitenlanders, enkel omdat ene prins Bernhard de mede-oprichter was, en mede daarom de toenmalige koningin Beatrix weleens op de bijeenkomsten rondstruinde.

Nu was Bernhard was een SA-er in zijn jeugd, zoals eenieder hoort te weten. Jon Ronson vindt het alleen daarom al merkwaardig dat iedereen waar hij mee optrekt in het boek zo zeker weet dat de Bilderberg-groep onderdeel is van de Joodse samenzwering tegen de wereld.

Ronson is bovendien zelf van Joodse afkomst, al heeft hij het bijbehorende geloof allang laten sloffen. Het blijft alleen een gegeven in Them dat hij zich telkens begeeft onder rabiate antisemieten. Al schijnt David Icke toch echt hagedissen te bedoelen, als hij beweert dat de meeste wereldleiders hagedissen zijn.

De waarde van deze portrettenverzameling zit daarmee in een paradox, die spanning creëert. De mannen die Ronson portretteert zijn duidelijk gevleid met zijn aandacht, ook al omdat hij hun ideeën daarbij niet belachelijk maakt en er oprecht in geïnteresseerd lijkt. Tegelijk richt hun wantrouwen tegen de wereld zich toch ook tegen de schrijver; want hem helemaal vertrouwen kunnen ze niet.

Them leert verder dat als mannen volledig overtuigd zijn van hun eigen gelijk, er al gauw ruzie ontstaat. Ronson had twee leiders van de Ku Klux Klan te portretteren, die beiden hun concurrent als een volslagen idioot beschouwden.

En goed, de padvindersverhalen, van als Ronson onhandig met metgezellen een Bilderberg-conferentie probeert binnen te dringen, waren ooit in hun onnozelheid leuk. Alex Jones vestigde daarmee alleen wel ooit zijn naam, eind jaren negentig; waarmee Ronson ineens verantwoordelijk te houden is voor de grote publieke doorbraak van een extreme complotdenker; die totaal niet geïnteresseerd is in zoiets beperkends als de waarheid.